|
CH
3
– CH
2
– OH + HOSO
3
H
CH
3
– CH
2
– OSO
3
H + H
2
O
KBr + H
2
SO
4
HBr + KHSO
4
CH
3
– CH
2
– OSO
3
H + HBr
CH
3
– CH
2
– Br + H
2
SO
4
C
2
H
5
– OSO
3
H + C
2
H
5
OH
C
2
H
5
– O – C
2
H
5
+ H
2
SO
4
C
2
H
5
– OH + C
2
H
5
– OH
C
2
H
5
– O – C
2
H
5
H
2
SO
4
24
ettiriladi. Reaktsiya tugagach etil bromid ajratgich voronka yordamida suvdan ajratiladi, 10 – 15
minutdan so’ng issiq etil bromid termometr va sovutgich bilan jixozlangan Vyurts kolbasiga
quyilib, 38 – 39
S haydab olinadi (1-rasm). Etil bromidning hosil bo’lishi 2,7 – 2,9 g (50 – 52 %).
Sintez uchun berilgan kimyoviy moddalarni fizik-kimyoviy konstantalari:
Birikma
Molekula
massasi
Zichligi,
20
4
d
T
qayn
,
C
T
suyuk
,
.
C
Eruvchanlik
C
2
H
5
OH
46,07
0,789
78,3
-144
s., ef., xlf
H
2
SO
4
98,08 1,84 336,5 10,4
s.,
sp
KBr 119,01
2,75
137,6
728
suv,
ef.
C
2
H
5
Br 108,97
1,455 38,4 119
et.,
ef.,
xlf
Amaliy qism jadvali
Moddalar
formulasi
Moddalar miqdori
Ortiqchalik koeffitsienti
g
ml
mol
C
2
H
5
OH 31,44 40
682
,
0
07
,
46
44
,
31
353
,
1
504
,
0
682
,
0
H
2
SO
4
138 75
407
,
1
08
,
98
138
792
,
2
504
,
0
407
,
1
KBr 60
-
504
,
0
01
,
119
60
1
504
,
0
504
,
0
Amaliy kism jadvalini to’lg’izish uchun ko’rsatma matnida keltirilgan birikmalar formulasini
yozib, ularning qarshisiga o’sha erda keltirilgan tegishli miqdorlarini ko’chirib yozing.
Birikmalar miqdori ko’rsatmada grammlarda berilgan bo’lsa, millilitrga yoki aksincha – hajm
birliklarida
(V)
berilgan bo’lsa, massa
(R)
birliklariga o’tkazish kerak.
Buning uchun R = V
d tenglamasidan foydalaning. Masalan:
г
см
г
мл
d
V
P
OH
H
C
OH
H
C
OH
H
C
44
,
31
/
798
,
0
40
3
5
2
5
2
5
2
г
см
г
мл
P
SO
H
138
/
84
,
1
75
3
4
2
Jadval to’lg’izib bo’lingach, unda keltirilgan, o’zingiz hisoblab topgan ortiqchalik
koeffitsientidan foydalanib, sizga berilgan dastlabki birikma miqdoriga mos keladigan boshqa
reagentlar miqdorini hisoblab chiqing.
Faraz qilaylik, sizda 25 g kaliy bromid bor. Hisob yuritish uchun shu miqdorning moldagi
miqdorini toping. Buning uchun berilgan miqdorni kaliy bromidning molekulyar massasi
ko’rsatkichiga bo’lish kerak:
25 g : 119,01g/mol = 0,210 mol
1-rasm. Etil bromid
sintez qurilmasi
25
Demak, sintez uchun 0,210 mol
KBr
ga 2,792 marta ortiqcha
H
2
SO
4
, 1,353 marta ortiqcha etil
spirt olish kerak:
г
моль
г
моль
P
SO
H
506
,
57
/
08
,
98
792
,
2
210
,
0
4
2
г
моль
г
моль
P
O
Н
H
С
100
,
13
/
07
,
46
353
,
1
210
,
0
5
2
Qilgan hisobingizning to’g’riligi ko’rsatmada berilgan miqdorga nisbatan proportsiya tuzib
tekshirib ko’rishingiz ham mumkin:
KBr – H
2
SO
4
H
2
SO
4
uchun
60 g – 138 g
25 g – x
50
,
57
60
138
25
x
3
,
0
006
,
0
50
,
57
506
,
57
г
x
KBr – C
2
H
5
OH
H
2
SO
4
uchun
60 g – 31,44 g
25 g – x
10
,
13
60
44
,
31
25
x
3
,
0
0
10
,
13
10
,
13
г
x
Xatolik (
X) olinayotgan reagent miqdorining 3-5 foizidan oshmasligi kerak. Hisoblab
topilgan miqdorlar grammlarda ifodalangan. Tajriba uchun olinayotgan birikmalar suyuqlik (ular
hajm birliklarida o’lchanadi). Shuning uchun massa birligini hajm birligiga o’tkazish kerak:
мл
SO
H
25
,
31
84
,
1
:
506
,
57
4
2
мл
ОН
Н
С
60
,
16
789
,
0
:
100
,
13
5
2
Demak, berilgan 25 g kaliy bromiddan optimal miqdorda etilbromid olish uchun reaktsiyaga
16,6 ml etil spirt va 31,25 ml sulfat kislota olish kerak ekan.
Tajriba nihoyasida olingan birikmaning unumi o’lchanadi va bu miqdor nazariy unum bilan
foiz hisobda keltirilgandek bir mol kaliy bromiddan bir mol hosil bo’lishi lozimligiga asoslanadi:
KBr – C
2
H
5
OH
60 g – 31,44 g
гр
x
71
,
22
01
,
119
97
,
108
25
Aytaylik, tajriba natijasida 12,4 ml etil bromid hosil bo’ldi.
U
12,4 ml
1,455 g/sm
3
= 18,04 g
.
Nazariy unum
22,71 g – 100
% bo’lsa,
18,04 g - x
%
44
,
79
71
,
22
100
04
,
18
x
Demak, amalda olingan mahsulot nazariy unumning 79,44 foizini tashkil qiladi.
Etilbromidning solishtirma og’irligi
20
4
d
=
1,461, sindirish ko’rsatkichi
20
D
n
= 1,4239.
TAKRORLASh UChUN SAVOL VA TOPShIRIQLAR
Quyidagi uglevodorodlarning galogenlar bilan reaksiyasi tenglamasini yozib, hosil bo’lgan
uglevodorodlar galogenli hosilalarining nomlarini ayting.
Gazsimon uglevodorod ikki xlor bilan birikib, tarkibida 84,5% xlor bo’lgan mahsulot hosil
qiladi. Bu uglevodorodning molekulyar massasi qancha va uning tuzilishi qanday bo’lishi
mumkin?
Uglevodorodlarning galogenli hosilalari qanday reaksiyalarga kirisha oladi?
Uglevodorodlarga nisbatan ularning galogenli hosilalarining izomerlari soni ko’p bo’lishiga
sabab nima? Misollar keltiring.
Quyidagi birikmalarni sistematik nom bilan atang:
26
Quyidagi birikmalarning struktura formulalarini yozing: a) 2-xlor-3-metilpentan; b) propiliden
xlorid; c) 5-yod-2-metil-1-geksin; d) 2,4-dixlor-5-metilgeptan.
2,4-dixlor-2-metilbutanga ishqorning suvdagi va spirtdagi eritmasi ta’sir ettirilganda sodir
bo’ladigan reaksiyalarning tenglamalarini yozing.
Qanday yodalkillarga ishqorning spirtdagi eritmasi ta’sir ettirilganda, trimetiletilen va 1-penten
olish mumkin?
1-brombutandan butil spirt, 1-butan, butilatsetat, butilamin va n-oktan olish reaksiyalari
tenglamalarini yozing.
2-brompropanning ammiak, kaliy sianid, natriy, magniy, kumush gidroksid va natriy metilat
bilan o’zaro reaksiyalari tenglamalarini yozing.
LABARATORIYA-6
SIRKA ALDEGID SINTEZI
Ushbu laboratoriya ishida talaba aldegid va ketonlar mavzusidan olgan nazariy bilimlarini
mustahkamlash uchun laboratoriya sharoitida sirka aldegidining olinishini tajriba orqali ko‘radilar
va shu amaliy ish davomida o‘zining bilim hamda ko‘nikmalarini oshirishiradi.
Sirka aldegid
– atsetaldegid etil spirtini kuchli oksidlovchi
reagent – kaliy bixromat bilan kislotali muhitda oksidlashdan
hosil bo’ladi.
Asosiy reaktsiya:
Reaktsiya quyidagi bosqichlarda amalga oshadi:
Ikkilamchi reaktsiyalar:
Ko’rinib turibdiki, etil spirtining kuchli oksidlovchilar ishtirokiida oksidlanishi murakkab
jarayon. Demak, tajribani shunday o’tkazish kerakki, natijada maqsaddagi mahsulot ko’p chiqsin.
Buning uchun sintez o’tadigan asbob o’ziga xos qilib yig’iladi. Sovitgich bir vaqtning o’zida ham
qaytar ham to’g’ri bo’lib xizmat qiladi.
CH
3
CH
2
OH + K
2
Cr
2
O
7
+ H
2
SO
4
CH
3
– C + Cr
2
(SO
4
)
3
+ K
2
SO
4
+ 7H
2
O
etanol
etanal
O
H
K
2
Cr
Do'stlaringiz bilan baham: |
