Zarralar fizikasi

« + p - > p ' +
n~+p-^p'+ri
p+p^>p'+M°+p-^>p'+p'
Bu nazariya tenglamalari matematik jihatdan juda murakkab (yechimi 
boryokiyo'qligi ma’lum emas). Bu nazariya natijalari miqdoriy xarakterga 
ega bo‘lmay, balki sifat xarakterga ega.
Yuqori energiyalarda yadroviy kuchni hosil qilishda pionlardan tashqari, 
boshqa og‘ir zarralar, masalan, A-mezonlar ham qatnashadi.
Nazorat savollari:
1. Yadro kuchlarini o‘rganish usullari nimalardan iborat? Deytron va uning 
xususiyatlarini aytib bering.
2. Yadro potensiali qanday aniqlanadi?
3. Yadroviy kuchlarning markaziy emasligini tushuntirib bering.
4. Nuklonlaming sochilish xarakteri ta’sirlashuv parametriga, energetik 
holatlarga qanday bog‘liq?
5. Yadro kuchlariniqg ajmashinuv xususiyati energiyada nima? Bu 
xususiyat qanday namoyon bo‘ladi?
6. Izotopik spin nima? Izotopik kvant soni qanday aniqlanadi? Qaysi 
ta’sirlashuvlarda saqlanadi?
7. Izotopik spin proyeksiyasi nima? U qanday aniqlanadi? Qaysi 
ta’sirlashuvlarda saqlanadi?
8. Paulining umumlashgan tamoyili nima? Qaysi kvant son lari bilan 
aloqador? Misollar keltiring.
66

---

IIIBOB. RADIOAKTIVLIK
3.1-§. Radioaktivlik yemirilish qonunlari
Kadioaktivlik vaqtida yadro bir holatdan ikkinchi holatga o6tadi, bu bilan 
у
tulro o' 
i
tarki bida boMgan va radioaktivlik vaqtida vujudga keluvchi zarralar 
(Htit’iiiliin: alfa, proton, beta, ...)yengil yadrolar hamda fotonlarni chiqarishi 
mumkm Buning natijasida yemirilayotgan yadrolaming tarkibi yoki ichki 
iHtcryiynsi o‘zgaradi.
Kadioaktivlik tabiiy sharoitda ro‘y berib qolmay, uni sun’iy yo‘l bilan 
hnni hosil qilish mumkin. Ammo ikkala radioaktivlik orasida farq yo‘q. 
Kadioaktivlik qonunlari radioaktiv izotopning qanday olinishiga bog'liq 
•mas.
Kadioaktivlik yadroning ichki xususiyati boMib, har bir yadro o‘ziga xos 
yemirilish turi, intensivlikka ega. Radioaktivlik xususiyati tashqi ta’sirlarga 
(tcmpcratura, bosim, elektr yoki magnit maydon) bog‘liq emas. Ko‘pgina 
radioaktiv yadrolar nishon yadroni turli tezlashtirilgan zarralar bilan 
bombardimon qilishlik bilan hosil qilinadi.
Dastlabki radioaktiv nurlanishlar tahlili tabiiy radioaktivlik vaqtida alfa, 
beta zarralar va qisqa toMqinli gamma fotonlar chiqishini ko‘rsatdi.
1939-yildaG.N.Flerov,K.A.Petrjaklarog‘ir yadrolaming 
(A
= 240) o‘z- 
o'zidan ikkita o‘rtacha yadroga bo‘linishligini kashf etdilar:
238