Tayanch so’z va iboralar: Yorug’lik, spektr, to’lqin uzunligi, tezlik, yo’llar farqi

4. Yorug’likning yutilishi.
Elektromagnit to‟lqin moddadan o‟tgan to‟lqin energiyasining bir qismi 
elektronlar tebranishini uyg‟otishga sarf bo‟‟ladi. bu energiya qisman elektronlar 
uyg‟otgan ikkilamchi to‟lqin tarzida nurlanishga qaytadi: qisman esa boshqa 
turdagi energiyaga aylanadi. Yorug‟lik moddadan o‟tganda uning intensivligi 
kamayadi – yorug‟lik moddada yutiladi. 
Elektronlarning majburiy tebranishi va yorug‟likning yutilishi rezonans 
chastotada ayniqsa intensiv bo‟ladi. yorug‟lik intensivligining dl masofada 
o‟zgarishi shu masofada va shu intensivlik kattaligiga proporsional: 
dJ = - xJdl

bunda x - yutuvchi modda xususiyatiga bog‟liq bo‟lib, utilish koeffisenti deb 

ataluvchi o‟zgarmas kattalik. Minus ishora dJ va dl lar turli ishorali bo‟lganlari 
uchun qo‟yilgan. Yorug‟likning yutuvchi qatlamaga kirish paytida intensivligi J
0
ga teng bo‟lsin. Moddaning 1 qalinlikdagi qatlamidan o‟tgan yorug‟likning J 
intensivligini topaylik. Buning uchun (16) ifodani o‟zgaruvchilarga ajratib, so‟ng 
integrallaymiz



l
j
j
dl
x
j
dj
0
0
Natijada:
ℓnJ=ℓnJ
0
=xℓ 
hosil bo‟ladi, bundan 
J = J
0
e 
–ex
munosabat Buger qonuni deb ataladi. Bu qonunga asosan yorug‟lik intensivligi 
yutuvchi moddada eksponensial kamayadi. L=1/x bo‟lganda J intensivlik J
0
ga 
nisbatan e marta kam bo‟ladi. shunday qilib, yutilish koeffisenti o‟tayotgan 
yorug‟lik intensivligining e marta kamaytiradigan qatlam qalinligiga teskari 
bo‟lgan kattalikdir. 
Yutilish koeffisenti λ to‟lqin uzunligiga bog‟liq. Atom yoki molekulalari deyarli 
o‟zaro ta‟sirlashmaydigan holatdagi moddalarga yutilish koeffisenti ko‟pchilik 
to‟lqin uzunliklari uchun nolga yaqin va faqat juda qisqa spektral sohalarda 
keskin bo‟gan maksimumlarga ega. Bu maksimumlar atom ichidagi elektronlar 
tebranishlarining rezonans chastotalariga mos keladi. Atom massasi elektron 
massasidan bir necha o‟n ming marta katta bo‟lgani sababli molekulyar 
chastotalar atom chastotalaridan ancha kichik bo‟ladi.
Ular spektrning infraqizil sohasiga to‟g‟ri keladi. Qattiq jismlar, suyuqliklar va 
gazlar yuqori bosimda anch ayutilishi polosasiga ega bo‟ladi. gazlarning bosimi 
orta borgan sari yutilish maksimumlari avval juda ingichka bo‟lib, so‟ng 
kengayib boradi. Metallar yorug‟lik uchun shaffof emas ( shisha uchun x ≈ 10 
-2
sm
-1
). Bu holni metallardagi erkin elektronlarning mavjudligi yuzaga 
keltirgan.Yorug‟lik to‟lqinining elektr maydoni ta‟sirida erkin elektronlar 
harakatga keladi - metallarda Joul‟-Lens issiqligini vujudga keltiruvchi tez 
o‟zgaruvchan toklar hosil bo‟ladi. natijada, yorug‟lik to‟lqinlarining energiyasi tez 
kamayib, metallarning ichki energiyasiga aylanadi.

---