Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent

 
3.3. Sun’iy yo‘ldoshli navigatsiya 
 
Sun’iy  yo‘ldoshli  radionavigatsion  tizim  deb,  YSY  guruhi 
tayanch  radinavigatsion  nuqtalar  rolini  bajaradigan  tizimga  aytish 
qabul  qilingan.  Bunday  tizimlarga  NAVSTAR  (AQSH)  i  "Glonass" 
(Rossiya).  NAVSTAR  (NAVigation  System  using  Timing  And 
Ranging) yoki GPS (Global Positioning System) tizimlari kiradi [18]. 
Bu  tizimlar  o‘zi  aniqlaydigan  passiv  tizimlar  toifasiga  kiradi. 
Ularda  faqat  navigatsion  YSYlar  radiouzatkichga  ega  bo‘ladi, 
harakatdagi  obyektda  joylashtiriladigan  apparatura  esa  faqat  ESY 
signallari  qabullagichi,  signallarni  qayta  ishlash  va  obyektning 
koordinatalarini 
hisoblash 
qurilmasiga 
ega 
bo‘ladi.  Bunday 
navigatsion  tizimlarda  ob’ektning  koordinatalarini  hisoblash  natijasi 
faqat obyektning o‘zida bo‘ladi, ya’ni ob’ekt apparaturasining o‘zi o‘z 
koordinatalarini aniqlaydi. 
Sun’iy  yo‘ldoshli  radionavigatsion  tizim  asosidagi  joyni 
radioaniqlash  va  harakatdagi  obyektlarni  kuzatish  tizimlarini 
qurishning umumlashtirilgan sxemasi 3.8- rasmda keltirilgan. 
Obyekt  apparaturasi  ko‘rish  zonasida  bo‘lgan  bir  necha 
YSYlardan  (4  tadan  kam  bo‘lmagan)  bir  vaqtda  navigatsion 

---

143 
 
signallarni qabul qilishni amalga oshiradi. YSYdan beriladigan sun’iy 
yo‘ldosh  tomonidan  nurlantiriladigan  signal  haqidagi,  shuningdek 
YSYning 
harakatlanishi 
orbital 
parametrlari 
haqidagi 
kodli 
ma’lumotlar  bo‘yicha  KSAS
 
EHMda  qo‘yilgan  algoritmlar  bo‘yicha 
harakatdagi  ob’ektning  geografik  koordinatalari,  harakatlanish  tezligi 
va yo‘nalishi aniqlanadi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.8- rasm. Joyni radioaniqlash tizimini qurilish sxemasi 
 
Harakatdagi  ob’ektning  koordinatalari  va  tezligi  haqidagi 
ma’lumotlar iste’molchiga vizual shaklda tabloda berilishi va o‘lchash 
vaqti qayd etiladigan xotirada saqlanishi mumkin. 
NAVSTAR  (NAV  igation  System  using  Timing  And  Ranging) 
yoki    GPS  (Global  Positioning  System)  global  sun’iy  yo‘ldoshli 
radionavigatsion  tizim  kosmosda,  havoda,  yerda  va  suvda 
harakatlanayotgan  obyektlarning  yuqori  aniqli  navigatsion-vaqt 
ta’minoti uchun yaratilgan. 
Uning  tarkibiga  navigatsion  sun’iy  yo‘ldoshlar,  yer  usti 
boshqarish 
kompleksi 
va 
iste’molchilar 
(foydalanuvchilar) 
apparaturalari  kiradi.  Tizimda  qo‘llaniladigan  tamoyil  shundan 
iboratki, iste’molchilarda o‘rnatilgan maxsus qabullagichlar bir necha 
sun’iy  yo‘ldoshlargacha  masofani  o‘lchaydi  va  bir  xil  olisdagi  sirtlar