Pedagogikasi



Download 3,59 Mb.
Pdf ko'rish
bet40/107
Sana29.12.2021
Hajmi3,59 Mb.
#80238
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   107
Bog'liq
Xalq pedagogikasi.Mutalipova M.J

Urf-odat 
-   kishilam ing  kundalikdagi  turm ushiga  singib  ketgan, 
m a’lum 
m uddatda 
takrorlanib 
turuvchi 
xatti-harakat, 
ko‘pchilik 
tom onidan  qabul  qilingan  ko ‘nikm a  va xulq-atvor qoidalaridir.  M asalan, 
kichiklarning  kattalarga  salom   berishi,  m ehm onlam i  alohida  hurm at 
bilan  izzatlash va h.k.
Marosim 
-   k o ‘pincha  an 'an a  va  urf-odatning  tarkibiy  qismi  b o ‘lib, 
inson  hayotidagi  m uhim   voqealam i  nishonlashga  qaratilgan  hayotiy 
tadbirlardir.
A n ’ananing  tarkibiy  b o ‘lagi  odat,  odatning  muhim   bir  qism i 
m arosim   b o ‘lib,  odat  kundalik  hayotda  uchrashi  m um kin  b o ‘lsa, 
m arosim   inson  hayotidagi  muhim  hodisalar  sodir  b o ig a n d a   vujudga 
keladi.  M asalan,  yoshlar  voyaga  yetganda  uylanishi  va  turm ushga 
chiqishi  a n ’ana  b o ‘Isa,  m a’lum  tartibga ega  b o 'lg an   nikoh  to ‘yi  urf-odat 
hisoblanadi.  Bu  to ‘yda  nikohdan  o ‘tish,  uzuk  taqish  kabi  m arosim lar 
o ‘tkaziladi.  Yuqoridagi  an ’ana,  urf-odat,  m arosim lar  birgalikda  kelin- 
kuyov,  qarindoshlar  va  do ‘stlari  uchun  bayram ga  aylanishi  m um kin. 
Yosh  m utaxassislam ing  o'qishni  bitirib,  ishga  joylashishi  odat  b o ‘lsa, 
bunga  b ag ‘ishlab  tashkil  qilingan  an ’anaviy  tadbirlar  m arosim ga 
aylanadi.  B arkam ol  shaxs  tarbiyasida  m illiy  qadriyatlar,  urf-odatlar, 
udum lar  va  a n ’analarning  pedagogik  im koniyatlaridan  foydaJanish 
sam arali  natijalarga  olib  keladi.  M asalan,  xalqim izda  salom lashish  va 
hol-ahvol  s o ‘rash  har  bir  kishining  aqli,  odobi,  zakovati,  m adaniylik 
darajasini  ham   k o ‘rsatadi.  Salom lashish  tarbiyasi  borasida  qator  hadis- 
lar,  o ‘gitlar,  pandnom alar  m avjud.  M asalan,  ot  m ingan  kishining  piyo- 
daga,  ozchilikning  k o ‘pchilikka,  tashqaridan  kelgan  kishi  ichkarida- 
gilarga,  kichik  yoshdagilarning  kattalarga  salom   berishi  odat  tusiga 
aylangan.  M uom alaning  asosi  b o ‘lgan  salom lashish  xalq  o g'zaki 
ijodining  barcha janrlarida  o ‘z  aksini  topgan.  «G ar  salom ing  bo'lm asa, 
ikki  yam lab  bir  yutardim »,-  deb  yovuz  kuchlar  ertak  va  doston 
qahram onlariga  yordam   bergan,  m anm anlik  bilan  salom  benshni 
unutganlar  esa  jazo g a  giriftor  b o ‘lgan.  «O dobingni  salom ingdan 
bilurlar»  m aqolida  salom   insonning  fe ’l-atvori,  odobining  ko‘zgusi 
ekanligi  ta ’kidlangan.  «Alpomish»  dostonida  chiltonlar  A lpom ishga 
shunday  m aslahat berishadi:
X udoyim  beribdi  insonga kalom,
B em avrid  ish qilib topm agin alam,
Yaxshi  ham , yom on ham  shundan bilinar,
Kim  b o ‘lsa oldidan o ‘tm a besalom.
54


Birgina  salom lashish  va  hol-ahvol  so ‘rash  odobi  va  odati  orqali 
xalqim izga  xos  bo ‘lgan  insonni  sevish va ardoqlash  hissining  ustunligini 
k o ‘rishim iz mumkin.
D arhaqiqat, xalq  pandnom asi  farzandning tu g ‘ilishidan boshlab oila, 
birinchi  navbatda,  ota-ona  bajarishi  lozim  boMgan  hayotiy  va  xalqchil 
odatlar,  udum lar,  rasm -rusum lar,  an ’analarga  nihoyatda  boy.  Bolaning 
ilk  bor  sochini  va  tim o g ‘ini  olish,  tishi  chiqishi,  atak-chechak  bo‘lishi, 
birinchi  so ‘zni  aytishi,  o ‘tirishga  o ‘rganishi,  birinchi  qadam  bosishi, 
kiyim   kiya  boshlashi,  o ‘sim liklar  va  hayvonot  olami  bilan  birinchi 
tanishishi,  tarbiyachi  qoMiga  berish,  m aktabga  ilk  qadam   qo ‘yish  bilan 
bog‘liq 
k o ‘plab  axloqiy  tarbiya,  xulq-odobga  oid  udumlar,  odatlar, 
rasm -rusum lar shular jum lasidandir.  M asalan,  bolani  beshikka belashdan 
oldin,  beshik  atrofidan,  tagidan  non,  qoshiq,  pichoq  o ‘tkazilgan.  Bu  shu 
xonadon  m a’mur  va  to ‘q  bo‘lsin,  pichog‘i  moy  ustida,  qoshig‘i  kosada 
tursin,  shu  bilan  birga  xonadon  farzandlarga  toMsin  degan  ramziy 
m a’noni  anglatgan,  onaga  ju ft  nonni  tishlatish  esa  ona  va  bolaning 
rizqli-nasibali  boMishini  bildirgan.  M a’lumki,  o 'zbeklard a  non  azaldan 
qadrlanib,  e ’zozlanib  kelinadi,  nonga  ehtirom   bolalarga  yoshlikdan 
o ‘rgatiladi.  U larga  nonning  ushog‘ini  yerdan  y ig ‘ib  olish,  oyoq  osti 
qilm aslik  zarurligi  uqtiriladi.  Xalqim izga  xos  b o ‘lgan  non  bilan  bog‘liq 
quyidagi urf-odatlar ham yuqoridagi  fikrni tasdiqlaydi:
•  D asturxon  boshida  nonni  oila  boshlig‘i  ushatadi.
•  Endigina atak-chechak yura boshlagan  go ‘dakning oyoqlari  orasi- 
dan «yurgan y o ‘lidan rizq-nasibasi  unsin»,  deb  non dumalatiladi.
•  M ehm onga  borayotgan  odam   albatta,  hech  boMmaganda  ikkita 
nonni  q o ‘ltig‘iga  qistirib,  y o ‘l  oladi.  M ezbonning  uyida  ham  dasturxon- 
ga  eng  avvalo  non  q o ‘yiladi.  Qaytishda  ham  m ehm on  qoMiga albatta,  bir 
ju ft non tutqaziladi.
•  Azaldan  chaqaloq  beshikka  belanayotganda  «boshi  omon  b o ‘lsin, 
nondek aziz bo‘lsin», deb boshi  ostiga bir burda non q o ‘yiladi.
•  Beshikka  belangan  bolaning  onasiga  y o g ‘ 
surtilgan  non 
tishlatiladi.  Bolalardan  biri  shu  nonni  olib  qochadi.  Ortidan  boshqa 
bolalar quvib yetishadi  va « o ‘lja»ni  o ‘rtada  baham   k o ‘rishadi.
•  U zoq  safarga,  jangu  jadallarga  ketayotgan  yigitlarga  oy  borib, 
omon  qaytsin  degan  m aqsadda  albatta  bitta  nonni  tishlatib,  devorga  osib 
qo ‘yishgan.
•  O g‘ir  jinoyatlarda  gum on  qilingan  kim salarga  o ‘z  aybsizligini 
isbotlash  uchun  «Gapim   yo lg 'o n   b o ‘lsa,  non  ursin»,  -  deb  non  bilan 
qasam  ichirilgan.
55


•  Vaqti  bem ahalda,  qorong‘ida  y o ‘lga  chiqqan  yoMovchi 
«non 
ham roh  b o ‘lsin,  yom on  k o ‘zdan,  ins-jinsdan  asrasin»,  -  deya  doimo 
yonida non  olib yurgan.
•  «N ondek aziz bo'lgin»,- deb m om olarim iz duo qilishadi.
Ijtim oiy  aham iyatga  ega  b o ‘lgan  m uhim   an ’anaviy  tartiblardan  biri
-   ustozlarning  shogirdlarga  fotiha  berish  m arosim idir.  Bu  m arosim 
barcha  kasblarda  deyarli  bir  xil  o ‘tgan.  Shogirdlikka,  odatda  bolani 
yoshlikdan  (8-10,  ayrim  paytlarda  6-7  yoshlarda)  ota-onasi  m uayyan 
ustaga  topshirib:  «G o‘shti  sizniki,  suyagi  bizniki»,  degan  ibora  bilan, 
y a ’ni  butun  taqdiri  ustoz  q o ‘lida,  nim a  qilsa  ixtiyori  o ‘zida,  deb 
qoldiradi.  Y igit  kasbini  o ‘rganib,  o ‘zi  mustaqil  ravishda  m ahsulot 
tayyorlash  darajasiga  yetganda  ota-onasi  (yetim   bo‘lsa,  ustaning  o ‘zi) 
fotiha  ziyofatini  o ‘tkazish  shart  bo ‘lgan.  M asalan,  etikd o‘z  yoki 
m ahsido‘z shogird  ustalikni  to ‘liq  egallab  olganligini  isbotlash  uchun  bir 
ju ft  poyabzalni  tikib  bozorga  chiqaradi.  Bozorda  etikdo‘zlar  kalantari 
(oqsoqoli)  uning  m ahsulotini  tekshiradi,  yaxshi,  bozorbop  bo ‘lsa,  fotiha 
olishga  ruxsat beradi,  aks  holda haydab yuboradi.
Fotiha  berish  m arosim iga  katta  ustalar  kalantar  boshchiligida  tak lif 
qilinadi.  Z iyofatga  kasb  rahbarlari  bilan  dom la  ham  chaqiriladi.  Gap  -  
gashtak  tarzida  o ‘tkaziladigan  o ‘tirishlarda  dasturxonga  shirinliklar, 
m eva-chevalar  q o ‘yiladi,  issiq  ovqatlar  tortiladi.  Keyin  kalantar  yangi 
sarpolar  kiygan  shogirdni  davraga  chaqirib,  ustasiga  va  shogirdiga 
shunday  m urojaat  qiladi:  «U sta,  siz  shogirdingizni  boqdingiz,  kiyintir- 
dingiz,  non,  tuz  va  pul  berdingiz,  shunga  rozim isiz?»  «Rozim an!»  -  deb 
javob  beradi  usta.  Keyin  shogirddan  s o ‘raydi:  «U staga  xizm at  qilding, 
xizm atingga  rozim isan?»  «R ozim an!»  Shundan  key in  usta-sliogird 
0
‘rtasida  suhbat  bo ‘lib  o ‘tadi. 
Shogird 
ustasiga  qarab: 
«K o ‘p 
xizm atingizni  qildim ,  k o ‘p  tuzingizni  yedim,  usta  rozi  b o ‘ling!»  Usta 
unga  javoban:  «Urdik,  so ‘kdik,  koyidik,  sen  ham  rozi  b o ‘l»,  -  deydi. 
B a’zan  ayrim   ustalar  im tihonga  o ‘xshash  savol-javoblar  o ‘tkazgan. 
M arosim   yakunida  shogirdga  ustalikka  fotiha  beriladi,  shogird  o ‘z 
ustasiga,  kalantarga,  im koniyati  b o ‘lsa  hurmatli  katta  ustalarga  ham 
sarpo  kiygizadi.  Ayrim   kasblarda  usta  o ‘z  shogirdlariga  b a'zi  ish 
qurollarini  hadya qiladi.22
Bunday  urf-odatlar,  m avsum iy  va  bayram  m arosim lari,  xalqim iz 
orasida  keng  tarqalgan.  Jum ladan,  bahoriy  tengkunlikda  «N avro‘z» 
bayram i  (21-22  mart),  kuzgi  tengkunlikda  «M ehrjon»  bayrami  (22

Download 3,59 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   107




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish