Qarshi kurashning

«Al-Qoida» («Asos»). 
Radikal islom g'oyalariga asoslangan ushbu 
transmilliy diniy-siyosiy guruhning paydo bo'Iishiga Usoma bin Lodin 
rahbarligida Afg‘onistonda Sovet armiyasiga qarshi urushda ishtirok etish 
uchun ko'ngillilarni yollash va ularni qurol-aslaha bilan ta ’minlash 
maqsadida Pokiston hududida tuzilgan «Maktab al-xidmat» byurosi asos 
b o‘lib xizmat qilgan.
Tashkilotning dastlabki tuzilmalari G ‘arb va AQSHning global 
yetakchiligiga qarshi kurash, islomning fundamental asoslariga qaytish 
va yagona islomiy xalifat qurishdek maqsadlar dasturiga monand ravishda
1992-yilda Xartum (Sudan)da qayta shakllantirilgan.
«Al-Qoida» rahbariyati g‘oyaviy jihatdan M uhamm ad ibn Abdul- 
Vahhob va Sayid Qutblarning asarlarida bayon qilingan tamoyillarga 
asoslanishini e ’tirof qilgan holda, amalda musulmon davlatlaridagi

---

dunyoviy hukumatlarni ag‘darib tashlash va shariatga asoslangan islomiy 
davlat qurishdek asosiy maqsadni ko‘zlaydi.
«Al-Qoida» rahbariyatining Yaqin Sharqdagi Arab — Isroil muammosini 
musulmon va kofirlar orasidagi dinlararo kurash sifatida ta’riflashi, 1991 - 
yilda Amerika qo'shinlarining Iroqda harbiy harakat olib borish uchun 
Saudiya Arabistoni hududiga joylashuvini musulmon dunyosiga nisbatan 
salb yurishi deb baholashi ham, AQSHni musulmonlarning asosiy dush- 
mani, lsroilni esa uning yaqin yordamchisi, deb hisoblashi ham tashki­
lotning g‘oyaviy qarashlarini aniq ifodalaydi deyish mumkin.
«Al-Qoida» boshqa diniy ekstremistik tashkilotlar kabi q at’iy 
iyerarxiya asosida tuzilgan bo‘lib, unga Oliy kengash («Majlis ash-shura») 
rahbarlik qiladi. Oliy kengashga harbiy, moliyaviy, diniy va huquqiy, 
axborot va tashviqot qo ‘mitalari bo‘ysundirilgan bo‘lib, ular quyi 
pog‘onadagi guruhlar faoliyatini boshqaradi.
M anbalarda «al-Qoida»ning harbiy lagerlari 2001-yilga qadar 
Afg‘oniston, Pokiston, Somali, Sudan, Yaman, Bangladesh kabi qator 
davlatlarning tog‘li hududlarida, shuningdek, Checheniston hatto, bittasi 
AQSHning Florida shtatida faoliyat ko'rsatgani qayd etiladi.
Taxminlarga ko'ra, hozirgi kunda tashkilotning yashirin guruhlari 
33 tadan 88 tagacha mamlakat hududida faoliyat yuritayotgan bo‘lishi, 
jangarilarining soni esa 3000-7000 kishini tashkil etishi mumkin.
«Al-Q oida»ning dastlabki faol harak ati 1992-yil kuz faslida 
kuzatilgan b o ‘lib, tashkilot jangarilari Somalidagi beqarorliklarning 
oldini olish uchun kiritilgan BMT tinchlikparvarlik kuchlari tarkibidagi 
A Q SH maxsus qo ‘shinlarining 18 harbiy xizm atchisini o ‘ldirishgan.
1996-yilda AQSHning Sudan hukumatiga tazyiqi ostida «al-Qoida»ning 
asosiy jangovar kuchlari Afg‘onistonning «Tolibon» harakati nazoratidagi 
hududlarga ko‘chib o ‘tdi. Aynan shu yerda, 1998-yilning fevralida «al- 
Qoida» yetakchiligida «al-Jamoa al-Islomiyya», «al-Jihod» (Misr), 
I «Jam aati ulam e Pokiston», «Kashm ir q o ‘zg‘olonchilik harakati»
I
s" (H indiston), «Jihod» (Bangladesh) va «Tolibon» harakati vakillari 
«Yahudiy va salbchilarga qarshi xalqaro islom fronti» uyushmasi tuzilga- 
nini e’lon qilishdi. Ushbu uyushma nom idan Usoma bin Lodin AQSH 
’boshchiligidagi G ‘arb dunyosiga jihod e’lon qildi.
S h u n d a n s o ‘ng, q a to r o g ‘ir o q ib atla rn i keltirib ch iq a rg an
| terrorchilik harakatlari sodir etildi. Jum ladan, 1998-yil 25-iyunda 
' «al-Qoida» jangarilari Saudiyaning D axran shahri yonida joylashgan 
AQSH Harbiy Havo kuchlarining bazasi oldida amalga oshirgan portlash 
'• natijasida 19 kishi halok b o ‘lib, 300 dan ziyod kishi tan jarohatini 
| oldi. Shu yilning 7 avgustida esa «al-Qoida» jangarilari bir vaqtning 
o ‘zida AQSHning Tanzaniya va Keniyadagi elchixonalari oldida bomba 
ortilgan mashinalarni portlatishi oqibatida esa 242 kishi halok bo‘ldi va 
5000 ga yaqin odam shikastlandi.
87

---

Va, nihoyat, 2001-yilning 11-sentabrida Amerika Qo‘shma Shtatla- 
rida turli reyslar bilan Nyu-York, Boston va Vashington shaharlaridan 
uchgan to‘rtta «Boing-757» samolyoti «al-Qoida» guruhiga mansub 18 
nafar terrorchi tom onidan egallab olinib, ularning ikkitasini Nyu- 
Yorkdagi xalqaro savdo Markazi joylashgan «egizak» binolarga, bittasini 
esa AQSH qurolli kuchlari shtabi — Pentagonga yo‘naltirildi. Yana bir 
samolyot Pensilvaniya shtatidagi Shanksvill rayoniga qulab tushdi.
U m um an olganda, mavjud m a’lumotlarga ko‘ra, «al-Qoida» gu- 
ruhi jangarilari Afg‘oniston (1992-yildan), Somali (1992—1993-yy.), 
Bosniya va Gersegovina (1992—1995-yy.), Kashmir (1993-yildan), 
Shimoliy Kavkaz (1995-yildan), Kosovo (1999-y.), M arkaziy Osiyo 
(1999-yildan), Pokistonning Janubiy Vaziriston viloyati (2001-yildan) 
va Iroq (2003-yildan) hududlarida qurolli to ‘qnashuv va terrorchilik 
harakatlarini amalga oshirishda faol ishtirok etib kelmoqda.
11 
-sentabr voqealaridan so‘ng Afg‘onistonda o‘tkazilgan keng koMamli 
xalqaro aksilterror harakati natijasida «al-Qoida» jiddiy talafot ko‘rgan 
bo‘lsa-da, u o ‘z faoliyatini yangi sharoitlarga moslashtirishga intilmoqda. 
Jum ladan, ba’zi m a’lumotlarga ko‘ra, tashkilot asosiy tizimlarini erkin 
pushtun qabilalari yashaydigan Pokistonning shimoli-g‘arbiy va Kash- 
mirdagi baland tog‘U hududlarga ko‘chirishga harakat qilinmoqda.
Afg'oniston va Iroqda AQSH harbiylariga qarshi partizan urushida faol 
ishtirok etish barobarida aksilterror ittifoqiga a ’zo davlatlardan ushbu 
hududlardan o‘z qo‘shinlarini olib chiqishni talab qilayotgani tashkilotning 
bugungi kundagi o ‘ziga xos xususiyatidir. «Al-Qoida» aynan shu maqsadga 
erishish bayrog‘i ostida terrorchilik harakatlarini amalga oshirmoqda. Jum ­
ladan, 2004-yilning 11-martida Madrid (Ispaniya)dagi 4 ta tem ir yo‘l 
bekatida umumiy hisobda 6 ta portlatish amalga oshirildi. Natijada, 200 
kishi halok bo ‘ldi va 1500 dan ziyod kishi yarador bo‘ldi. Politsiyaning 
taxminiga ko‘ra, portlashlarni «al-Qoida» guruhi bilan yaqin aloqada 
bo‘lgan marokashlik radikal islom guruhi amalga oshirgan.
Qayd etilgan dalillar ham «al-Qoida»ning xalqaro terrorchilik 
tizimining markaziy unsuri vajahonning turli nuqtalarida ro‘y berayotgan 
qurolli to ‘qnashuvlar, terrorchilik amaliyotlarini moliyalashtirish, 
rejalashtirish ham da bevosita amalga oshirishning asosiy bo‘g‘iniga 
aylanganini ko‘rsatadi.
Tahlil qator xulosalarni chiqarish imkonini beradi. Eng aw alo, 
aksariyat diniy-ekstrem istik tashkilotlar rasmiy — ochiq ish olib 
boruvchi siyosiy hamda xufya harakat qiluvchi jangovar qanotlar orqali 
faoliyat yuritishga intilayotganini ta’kidlash zarur. Siyosiy qanot jamiyat 
ijtimoiy-siyosiy hayotida faol ishtirok etib, aholi xayrixohligiga erishish, 
jangovar qanot esa terrorchilik usullari bilan hukumatga tazyiq o‘tkazish 
uslubidan foydalanadi.

---

Shuningdek, keyingi yillarda ushbu tashkilotlar o‘z faoliyatiga ko‘proq 
yoshlarni va ayollarni jalb qilishi, terrorchi-kamikadzelardan foydalanish 
va mumkin qadar ko‘proq qurbonlar boMishini nazarda tutgan holda 
terrorchilik harakatlarini amalga oshirayotganini qayd etish lozim.
Shu bilan birga, diniy-ekstrem istik tashkilotlar o ‘z faoliyatini 
uyg'unlashtirishga va yaxlit tizim sifatida ish olib borishga harakat 
qilm oqdalar. Iroq, A fg'oniston va Chechenistondagi qo'poruvchilik 
harakatlarida turli millatga mansub jangarilarning ishtirok etayotgani, 
terrorchilik harakatlari bir xil shiorlar ostida amalga oshirilayotgani 
bunga dalil bo‘la oladi.
D in iy -e k s tre m is tik ta s h k ilo tla rn in g reak sio n g ‘o y alari va 
qo‘poruvchilik faoliyati barcha mamlakatlarning ijtimoiy-iqtisodiy va 
m a’naviy rivojlanishiga o'zining salbiy ta’sirini o ‘tkazmoqda.
B undan tashqari, m am lakatlar iqtisodiyoti, o ‘zaro investitsiya 
jnuhitiga jiddiy ziyon yetkazilm oqda. Xususan, AQSH kongressi 
|o m o n id a n tuzilgan Milliy komissiyaning hisobotiga ko‘ra, 2001-yil 
11-sentabrda amalga oshirilgan terrorchilik harakatlari AQSH va jahon 
iqtisodiyotiga bevosita 135 mlrd., bilvosita 2 trln. dollar zarar yetkazgan.
Shuningdek, amerikalik mutaxassislar fikriga ko'ra, Jazoirda hukumat 
qo ‘shinlari va «Qurollangan islom guruhi» orasidagi urush 1996—2001- 
yillar orasida mamlakat byudjetiga 16 mlrd. AQSH dollari miqdorida 
ziyon keltixgan.
s 
Ayni paytda, diniy-ekstrem istik tashkilotlar to m o nidan olib 
borilayotgan tashviqot yoshlarning soxta g'oyaga aldanib qolishi, yurt 
ravnaqi yo‘lidagi faoliyatdan chalg‘ishi, jamiyatdagi m a’naviy-ruhiy 
knuhitning buzilishiga sabab bo‘lmoqda.
*' 
Diniy-ekstremistik tashkilotlar faoliyati, shuningdek, m usulm on 
■■bo'lmagan mamlakatlar aholisi o ‘rtasida islomni «yovuzlik saltanati» va 
ifahdid m anbai sifatida qabul qilinishiga, «islamofobiya»ning turli 
F ° ‘ rinishlari paydo bo‘lishiga ham zamin yaratmoqda. •
£ 
Qayd etilgan holatlar ham , diniy ekstremizm va terrorizmning 
feshilik jamiyatining nafaqat bugungi kuni, balki istiqboliga ham tahdid 
Solayotgan omilga aylanganini, insoniyat bir butun vujud sifatida qarshi 
kurashga kirishgandagina uni yenga olishi mumkinligini ko‘rsatadi.
J
Keltirilgan misollar diniy ekstremizm va terrorizmning tobora keng 
Pniqyos va mudhish qiyofa kasb etayotganini tasdiqlaydi. Bu unga qarshi 
Hcurashda dunyo mamlakatlari tajribasining ahamiyati beqiyos ekanini 
p o ‘rsatadi.
К