Qarshi kurashning

Birinchidan, 
amalga 
oshirilayotgan teraktlarni bilib-bilmay islom bilan bog'lash bunga zamin 
yaratayotganini qayd etish zarur.
Ikkinchidan, om m aviy axborot vositalari va rasm iy do iralar 
to m onidan terrorchilarga nisbatan «shahid», «shahid belbog'i», 
«mujohid», «Alloh lashkarlari» kabi so‘zlarning ishlatilishi ham islom 
va musulmonlar to‘g‘risida noto‘g‘ri tasawurlarning shakllanishiga olib 
kelmoqda.
Uchinchidan, 
islomiy dunyoqarash va urf-odatlarni buzib ko‘rsa- 
tish ham bu jarayonda o ‘z ifodasini topmoqda.
Islomning obro‘-e’tiborini tiklash uchun kurashib, g'alaba qozonish 
oson ish emas. Buning uchun barcha ilmiy muassasalar, diniy tashkilotlar, 
oliy o'quv yurtlari va ommaviy axborot vositalari bilan samarali hamkorlik 
tizimini ishlab chiqish talab etiladi. Bunda ma’rifiy islomni targ‘ib qilish, 
uni noto‘g‘ri talqinlardan himoya qilishning ta’sirchan yo‘llarini yara- 
tishda zamonaviy imkoniyatlardan keng foydalanish muhim ahamiyat 
kasb etishi tabiiy.
Xulosa o ‘rnida aytish mumkinki, konfessiyalararo nizo-urush qayta- 
qayta ta’kidlanayotganidek, to‘qib chiqarilgan, sun’iy hodisabo‘lib, xalqaro 
maydonda yoki mamlakat ichidagi siyosiy kelishmovchiliklar va nizolami 
axborot yo‘li bilan diniy darajaga ko‘tarishdan boshqa narsa emas. Shunday 
ekan, qayerda yashashi, qaysi dinga e’tiqod qilishidan qat’i nazar, kishilarda 
diniy bag‘rikenglik madaniyatini shakllantirish bugungi kun va yaqin 
istiqbolning dolzarb vazifalaridan biri bo ‘lib qolaveradi.
56

---

V bob. DINIY EKSTREMIZM VA TERRORIZM -
JAMIYAT BARQARORLIGIGA TAHDID
Ekstremizmning mazmun-mohiyati. 
«Ekstremistik» so‘zi esa «aql 
bovar qilmas darajada», «haddan oshish» m a’nolarini bildiradi.Jami- 
yatda qabul qilingan qadriyatlar va m e’yorlarga zid qarashlarni ilgari 
surish, keskin qarashlar va choralarga moyillik ekstremizmning asosiy 
xususiyati hisoblanadi.
Turli ekstrem istik guruhlarning o ‘zaro m unosabatida doim iy 
kelishmovchilik va janjallar, voqelikning keskin o ‘zgarishi sharoitida 
;ular bo‘linib ketadigan guruhlar o‘rtasidagi «revolyutsionerlikda» 
inusobaqalashuv kuzatiladi. Ularga yopiq sektalarga xos mistik tildan, 
fe’tiqodga d a’vat qilish yoki undan «chetlashish», «shakkoklik» uchun 
jazolash kabi uslublardan foydalanish xosdir. Amerikalik sotsiolog 
K.Keniston «bunday guruhlarda odatiy shaxsiy nizolar, liderlik uchun 
kurash, did va qarashlardagi farq sezilarli darajada o‘sib, ba’zida, hatto, 
hayot-m am ot masalasigacha yetib boradi», — deb yozgan edi.
Yashirin «armiya»laming ichki tarkibi, odatda, «kommandos» (italyan 
terrorchilarida — «kolonnalar», «musulmon birodarlar»da — «jovalalar») 
deb ataladigan tezkorbirliklardan tashkil topadi. Ular bir-birlarini faqat 
taqablari orqaligina biladigan uch yoki besh kishilik guruhlardan iborat 
piramida shaklida tuziladi. Ularning tashkiliy tuzilmasi barcha davlatlarda 
deyarli bir xil. «Jangovar guruh» tashkilot a ’zolarining asosiy ehtiyojla- 
rini qondirish, jangarilar tashqariga chiqmaydigan bevosita yopiq ijtimoiy 
muhitni yaratishdek ko‘plab vazifani bajaradi. Bir so‘z bilan aytganda, 
jangovar guruh terror xurujini uyushtirishdek asosiy vazifasidan tashqari 
uning tarkibidagi kishilar uchun ijtimoiy muhit vazifasini ham bajaradi.
Ekstremistik va terroristik tashkilotlarga yangi a’zolarning qo'shilishi, 
ko‘pincha, dinga kiritish, qabul qilishdek shaklu shamoyil kasb etadi 
hamda bir qancha tanlov va sinov bosqichlarini o ‘z ichiga oladi. Ekstre­
mistik harakatlarning eng quyi tabaqasi ko‘pincha siyosiy tusga ega 
boMmagan, mayda zo‘rlik va jinoyatlar sodir etadigan unsurlar bilan 
bog‘liq bo'ladi. Bunday zo‘rlikning siyosiylashtiri 1 ishi terrorizm tomon 
qo'yilgan birinchi qadam bo'Iadi. 0 ‘z doirasiga yangi kimsalarni tortar 
ekan, terrorchilik guruhi yoki uning rahbariyati so'zsiz bo'ysunishni va 
«ish»ga mutaassibona sadoqatni talab qiladi. Keyinroq esa yollanuvchilar 
«hamma narsani biluvchi» va ularga yo‘lboshchilik qiluvchi sarbonga 
duch keladilar.
Hozirgi davrda eng awalo axborot chegaralarining barham topishida 
o'zligini namoyon qilayotgan globallashuv sharoitida va bir paytlar 
xalqaro m unosabatlar mazmunini belgilagan ikki qaram a-qarshi kuch
— sotsializm va kapitalizm o ‘rtasidagi o ‘zaro kurashning barham topishi

---

natijasida ekstremizm va terrorizm mamlakatlar, mintaqalar va umuman 
dunyo xavfsizligiga asosiy tahdid sifatida birinchi o ‘ringa chiqdi. 
Q o‘poruvchilik faoliyatining turli ko‘rinishlarini o ‘z ichiga olgan 
infrastrukturani shakllantirgan va rivojlantiigan mazkur ikki dunyoqarash 
o ‘rtasidagi kurash hozirda turli xil kuchlarni birlashtirgan ko‘p qutbli 
dunyoning mazkur infrastrukturaga qarshi kurashidek shakl-shamoyil 
kasb etmoqda.
Bu, birinchi navbatda, ekstremizm va terrorizm ning anarxizm va 
fashizmning arxaik shakllari bilan qorishmasi hisoblangan va ommaning 
keng qatlamlari bilan bog‘lovchi halqa sifatida islom shiorlaridan ustalik 
bilan foydalanadigan, aslida esa xalq bilan hech qanday aloqasi 
yo'qligini m ohirona yashira oladigan holat kasb etdi. 0 ‘z vaqtida, XX 
asrning 70-yillarida, terrorchilar xalq bilan birgalikni ko ‘rsatish va 
uning nom idan harakat qilish uchun kom m unizm shiorlari ostida 
faoliyat yuritishi va shu yo‘l bilan mablag‘ to ‘plashi qulayroq edi. 
0 ‘sha yillarda Lotin Amerikasida ekstremistik ruhdagi kom munistpa- 
rast tuzilmalarning jangarilari jam iyatda parokandalikni yuzaga kelti- 
rish va tartibsizlik to ‘lqinida kom m unistlarning hokim iyatni qo‘lga 
olishiga sharoit yaratishga qaratilgan ko‘plab terrorchilik xurujlarini 
sodir etardilar. Biroq aksariyat hollarda, ular hokimiyatni qo‘lga olish 
niyatlariga erisha olm adilar va jam iyat a ’zolari diqqatini jalb qilish 
maqsadini ko'zlagan shov-shuvli terrorchilik xurujlarini amalga oshi- 
rish bilan qanoatlanishga majbur b o ‘ldilar. Ekstremistik tuzilm alar­
ning asosiy maqsadi aslida jam iyatni qo ‘rquv va vahimada tutib turish 
va shu yo‘l bilan om m a ongida noilojlik, ertangi kunga ishonchsizlik 
tuyg‘ularini shakllantirishga qaratilgan edi. Bu esa o ‘z navbatida, jamiyat 
taraqqiyotini va ijtimoiy hayotning turli jabhalarida barqarorlikka 
erishishni jiddiy qiyinlashtirar edi.
Bugungi kunda kommunistik shiorlar unchalik ham mashhur emas, 
ekstremistik tuzilmalarni «qizil rangi» uchun yirik m ablag'lar bilan 
qo ‘llab-quw atlagan SSSR ham yo‘q. 0 ‘z navbatida, AQSH va uning 
sheriklariga ham, javob tariqasida shunga o ‘xshash tuzilmalarni qo‘llab- 
quw atlash uchun yirik m ablag'larni sovurishiga hech qanday zarurat 
qolmadi. Biroq yangi sharoitda har xil turdagi buzg‘unchilik, beqarorlikni 
keltirib chiqarishga qaratilgan vositalar bugun ham ana shu maqsadlarga 
faqat islom shiorlari ostida yo‘naltirilayapti, xolos.