O. X. Xamidov

 
2.2. Innovatsion to’qnashuvlar va ularni hal etish imkoniyatlari 
Har qanday innovatsiya odatda, deyarli istalgan jamiyatda ijtimoiy guruhlar 
o’rtasidagi to’qnashuvlarga olib keladi, bu o’z navbatida, yangiliklarni kiritishga 
to’sqinlik qiladi. Bu holat jamiyatning innovatsion inertsiyasi (ishga layoqatsiz) 
deb belgilanadi va katta yoki kichik darajadagi ifodaga ega bo’lishi mumkin. 
Aynan shu muammolar innovatsiyani korxona yoki tashkilotda tatbiq etishda 
yuzaga keladi. Birinchi navbatda yangilik kiritilganda ziddiyatlar uning tarafdorlari 
va qarshi tomon o’rtasida kelib chiqadi. Novatorlar yangilik kiritish natijasida 
tashkilot ishini va shaxsiy turmush tarzini yaxshilashni o’ylaydi. Konservatorlar 
esa hayot va ish yomonlashuvidan qo’rqadilar.
Bundan tashqari, xorijiy adabiyotlarda innovatsion faoliyatga to’sqinlik 
qiluvchi omillarning to’rt guruhi ajratib ko’rsatiladi: texnik-iqtisodiy, huquqiy 
(yuridik), tashkiliy-boshqaruv va ijtimoiy-psixologik. Masalan, yangiliklarga 
qarshilikni keltirib chiqaruvchi ijtimoiy-psixologik omillarga quyidagilar kiradi: 
tashkilotda ishchining maqomi o’zgarishi ehtimoli; yangilik kiritganligi sababli 
ishini yo’qotish ehtimoli; faoliyatning qotib qolgan usullarini qayta qurish; harakat 
stereotiplarini buzish; noaniqlikdan qo’rqish; tashkilotda mavjud an’analarni 
buzish; muvaffaqiyatsizlik uchun jazodan qo’rqish va boshqalar.
Innovatsion to’qnashuvlar ehtimoli quyidagi omillar ta’sirida kuchayadi: 
Innovatsiyaning keng ko’lami. Yangi ishlanma qanchalik keng ko’lamga ega 
bo’lsa, qanchalik ko’p kishilar innovatsion jarayonga jalb etilgan bo’lsa, 
shunchalik ko’p to’qnashuvlar yuzaga keladi. Shu bilan birga jamiyatga “asriy” 
innovatsiya” deb atalmish quyidagi tendensiya ko’zga tashlanadi: innovatsiya 
qancha qisqa muddatli bo’lsa, u shuncha katta to’qnashuvga uchraydi. 
Innovatsiyaning 
muhimligi 
innovatsion 
to’qnashuvlar ehtimoli va 
keskinligini oshiradi. O’ta muhim yangi ishlanmalar ko’proq qarshilikka uchraydi. 
Innovatsion jarayonning tezligi. Innovatsiya jarayoni qancha tez ketsa, u 
shuncha katta to’qnashuvga sabab bo’ladi. 
Innovatsiyani tatbiq etish jarayonining ijtimoiy-psixologik, axborot va 
boshqa ta’minoti. Bu jarayon qancha chuqur o’ylangan bo’lsa, unda shuncha kam 
to’qnashuvlar bo’ladi. 
Innovatsion to’qnashuvlar shaxslar orasidagi, shaxslararo, yuklararo bo’lishi 
mumkin. Shaxslararo innovatsion to’qnashuv o’zaro salbiy hissiyotlarni 
bildiruvchi yangilik tarafdorlari va qarshi tomon o’rtasidagi qarama-qarshilikdir. 
Shaxslararo to’qnashuvlarning sababini besh guruhga umumlashtirish mumkin. 
Ob’ektiv sabablar novator va konservatorlar manfaatlarining tabiiy 
to’qnashuvidan iborat. Yangilik tarafdorlari va qarshi tomonlar boshqa ba’zi 
omillardan qat’iy nazar bo’lgan va bo’ladi. Bundan tashqari, jamiyat, tarmoq, 
tashkilotda sodir bo’layotgan keng ko’lamli islohotlar ob’ektiv tarzda ushbu 
islohotlarning oqibatlari bo’lgan ko’plab shaxslararo to’qnashuvlarni keltirib 
chiqaradi. 

---

30 
Tashkiliy boshqaruv sabablari yangi ishlanmani tatbiq etish va tarqatishni 
tortishuvsiz baholashdagi siyosiy, ijtimoiy, boshqaruv mexanizmlarining yaxshi 
yo’lga qo’yilmaganligidadir. 
Innovatsion sabablar aynan yangilikning xususiyatlari bilan bog’liq. Turli 
yangi ishlanmalar soni va keskinligi bo’yicha turli to’qnashuvlarni keltirib 
chiqaradi. Shaxsiy sabablar innovatsiya jarayoni ishtirokchilarining individual-
psixologik xususiyatlariga bog’liq. 
Vaziyatli sabablar yagona innovatsiya holatining muayyan xususiyatlaridan 
iborat. Har bir yangilik muayyan ijtimoiy-iqtisodiy, ijtimoiy, moddiy-texnik va 
boshqa sharoitlarda amalga oshiriladi. 
Innovatsion to’qnashuvlarning muhim xususiyatlari tashkilot faoliyatining 
muvaffaqiyatligiga sezilarli ta’siridir. Innovatsion jarayonlar noaniqlik sharoitida 
ish olib borayotgan, tez sur’atda o’chib borayotgan, yangi maxsulotlar ishlab 
chiqayotgan va xizmatlarni taklif etayotgan tashkilotlarga ko’proq ta’sir etadi. 
Xulosa 
Ilk innovatsion o’zgarishlar boshlanganda innovatsiyaning ahamiyatini 
pasaytirish va hattoki uni kontrislohot vositalari yordamida umuman yo’q qilishga 
harakat qiluvchi “kompensatsiya qilish” deb atalmish salbiy fikrlar yuzaga kelishi 
mumkin.
“Yuqori darajali kompensatsiya” ham yuzaga kelishi bo’lishi mumkin, 
bunda tatbiq etilayotgan innovatsiyaga qarshilik shuncha kuchliki, kompensatsiya 
qilish mexanizmi juda kuchli ta’sir etadi va deyarli “toshib ketadi”, ya’ni nafaqat 
ishlanmalarning mavjud holati saqlanib qoladi, balki innovatorlar ko’zda tutganga 
qarama-qarshi yo’nalishda mazkur tuzilmani o’zgartirib yuboradi. Bu qarshi zarba 
«bumerang samarasi» deb ataladi.