Tanaga yo'naltirilgan psixoterapiya usullari
biroz farq qiladi. Ularning
asoschisi V. Rayx bo'lib, hozirgi kunda amaliy psixologlar - etakchi trening
64
guruhlari ushbu terapiya turiga tobora ko'proq jalb qilinmoqda. Bu erda
texnikaning uchta asosiy kichik guruhlari ajralib turadi: tananing tuzilishi ustida
ishlash, hissiy bilish va asabiy mushaklarning yengilligi va sharqiy usullar (hasa
yoga, aikido, taichi).
Sohaga oid izlanishlarda meditatsion texnikani, shuningdek, jismoniy
tarbiya va hissiy yengillik, haddan tashqari aqliy zo'riqish, stress, avtoseptik
qobiliyat va o'z-o'zini tartibga solish usullarini o'rgatish uchun foydalanilganligi
sababli, trening usullariga ham tegishli bo'lishi va ulardan unumli foydalanish
talqin qilinganki, bugungi kunda shaxslarning turli muammolarini echimini
topishda ulardan atroflicha foydalanib kelinmoqda. Ammo birinchi bosqichlarda
meditatsion metodlar geterosuggestion(ijobiy psixoemotsional va motivatsion
munosabatni shakllantiradi) shaklida taqdim etiladi.
2.Umumiy usullar:guruhiy bahs-munozara, aqliy hujum.
Guruh
munozarasi
- bu guruhning qaror qabul qilish jarayonini o'rganish vositasi; samarali
xulq-atvor va ishonarli ta'sir ko'rsatish ko'nikmalarini rivojlantirish; aloqa
shakllari, etakchilik va guruhlarning ustunligi haqida ma'lumot beradi. Bundan
tashqari, guruhlarda muhokamaning borishini kuzatish qatnashchilarning o'z
faoliyatini tashkil qilish, o'zini boshqarish, bir-birlarini tinglash, o'z nuqtai
nazarlarini isbotlash uchun bahslashish, bir-biri bilan muzokaralar olib borish va
murosaga kelish qobiliyatini shakllantiradi. Ko'pincha munozaralar davomida
qizg'in munozaralar yuzaga keladiki, bu ularning ishtirokchilariga muloqot
qilishda yetarli emasligini va bu borada o'zini yaxshilash zarurligini ko'rsatadi.
To'g'ri tashkil etilgan guruhiy diskus guruh a'zolarining hamjihatligini
shakllantirishga hissa qo'shish imkoniyatini oshiradi.
Guruhda munozaralarni olib borish ko'nikmalarini rivojlantirish uchun
odatda turli xil vazifalar va mashqlar qo'llaniladiki, ular umumiy guruh
muammolari
echimini
ishlab
chiqish
zaruratini
kamaytiradi.
Guruh
muhokamasini guruhda o'tkazishda K. Rudestam qatnashchilarga kelishuvga
erishish uchun quyidagi tavsiyalarni berishni tavsiya qiladi:
11
1. Shaxsiy qaroringizni himoya qilishdan saqlaning. Vazifaga mantiqiy
yondashing.
2. Faqat kelishuvga erishish uchun fikringizni o'zgartirishdan saqlaning,
nizolardan qochishga urinmang. Hech bo'lmaganda qisman rozi bo'lishingiz
mumkin bo'lgan qarorlarni qo'llab-quvvatlang.
11
К. Рудестам, гуруҳ психотерапияси. - М .: Прогресс, 1993 йил.
65
3. Guruh muammosini hal qilishda kelishuvga erishish uchun ovoz berish,
murosali echimlar kabi “nizoni kamaytirish” usullaridan foydalanishdan
yiroqlashing.
4. Qarama-qarshilikdagi qarorlarni qabul qilish uchun to'siq emas, yordam
sifatida qarang.
Muhokama o'tkazish - bu guruhni faollashtirishning samarali usuli. Ushbu
manbadan boshqa muammolarni hal qilish uchun yo'naltirib, undan foydalanish
mumkin. Mashqdan keyin fikrlash va muhokama qilish uning eng muhim
tarkibiy qismidir. Buning uchun etarli vaqt bering. Mashqni o'zi bajarishdan
ko'ra muhokama uchun kamida ikki marta ko'proq vaqt ajratish kerak.
Ishtirokchilarga mashq paytida ularga nima bo'lganligi to'g'risida xabar berish,
tajribasini tahlil qilish va tushunish uchun imkoniyat berish muhimdir.
Munozarani quyidagicha tuzish mumkin:
1) bajarilishi kerak bo'lgan harakatlar tavsifi, keyinchalik ularni sharhlash;
2) jismoniy mashqlar bajarish paytida ular bilan bog'liq bo'lgan narsalarni
izohlash bilan his-tuyg'ularning tavsifi;
3) guruh va rahbarning fikrlari.
Siz kamroq yoki tuzilgan munozaradan foydalanishingiz mumkin, masalan
guruh uchun ochiq yoki kamroq ochiq savollardan boshlab, masalan: “Nima
bo'ldi?”, “Ish paytida nimani payqadingiz?”, “Ushbu mashq haqida nima deb
o'ylaysiz?” va hokazo. Shu bilan birga, ishtirokchilarga berilgan savollar haqida
o'ylashlari va ularga javob berishlari uchun vaqt berish kerak. Muhokama
davomida siz quyida tavsiflangan guruhli so'rov va muloqot bo'yicha o'zaro
hamkorlikni tashkil qilish usullaridan foydalanishingiz mumkin. Shu bilan birga,
rahbar etakchi savollarni bermaslikka harakat qilishi kerak, masalan: “Siz buni
payqadingizmi?”, “Sizlardan kim buni his qildi?” Bundan tashqari, barcha
ishtirokchilar oldindan ma'lum bo'lgan xulosalarga kelishlari uchun harakat
qilish kerak emas. Ammo, boshqa tomondan, ishtirokchilarga to'plangan
tajribani ushbu guruh tashqarisidagi real dunyo tajribasi bilan bog'lashda yordam
berish kerak. Buni masalan, “Qanday qilib siz (undan) foydalana olasizmi?”, “
Qanday holatlarda (u) foydali bo'lishi mumkin? “ va h.k.
Ishtirokchilarning ushbu mashq kelajakda ularga beradigan yoki berishi
mumkinligi haqidagi fikrini shakllantirish jarayonini boshqarish orqali etakchi
ularni yanada rivojlanishini (ish jarayonida olgan rivojlanishidan tashqari)
dasturlashi mumkin .
Trening jarayonida “Aqliy hujum” metodining mohiyati jamoa hamkorligi
asosida muammoni yechish jarayonlarini vaqt bo`yicha bir qancha bosqichdagi
66
(g`oyalarning generatsiyalash, ularni tanqidiy va konstruktiv holatda ishlab
chiqish) ajratishdan iborat.
Trening jarayonida “Aqliy hujum” metodidan maqsadli foydalanish ijodiy
nostandart tafakkurlashni rivojlantirish garovi hisoblanadi. “Aqliy xujum”
metodini uyushtirish birmuncha sodda bo`lib unda ta'lim mazmunini o`zgartirish
jarayonida foydalanish bilan birgalikda ishlab chiqarigsh muammolarining
yechimini topishda ham juda qo`l keladi. Dastlab guruh yig`inlari va ularning
oldiga muammo qo`yiladi. Bu muammo yechimi to`g`risida barcha
ishtirokchilar o`z fikrlarini bildiradilar. Bu bosqichda hech kimning o`zga kishi
g`oyalariga “hujum” qilishi yoki baholashiga xaqqi yo`q. Demak, “Aqliy
hujum” yo`li bilan qisqa minutlarda o`nlab g`oyalarni yuzaga chiqish
imkoniyatlari mavjud bo`ladi. Aslini olganda g`oyalar sonini aqlga kiritish
asosiy maqsad emas, ular muammo yechimini oqilona ishlab chiqish uchungina
asos bo`ladi. Bu metod shartlaridan biri hech qanday tashqi ta'sirsiz
qatnashuvchilarning har biri faol ishtirokchi bo`lishi kerak. Bildirilgan
g`oyalarning besh yoki oltitasigina asosiy hisoblanib muammo yechimini
topishga salohiyatli imkoniyatlar yaratadi.
Shunday qilib, “Aqliy hujum” qoidalarini quyidagicha belgilash mumkin:
1)olg`a surilgan g`oyalar baholanmaydi va tanqid ostiga olinmaydi;
2)ish sifatiga emas, soniga qaratiladi, g`oyadar qancha ko`p bo`lsa shuncha
yaxshi;
3)istalgan
g`oyalarni
mumkin
qadar
kengaytirish
va
rivojlantirishga harakat qilinadi;
4)muammo yechimidan uzoq g`oyalar ham qo`llab-quvvatlanadi;
5)barcha g`oyalar yoki ularning asosiy mag`zi (farazlari) qayd etish yo`li
bilan yozib olinadi;
6)”hujum”ni o`tkazish vaqti aniqlanadi va unga rioya qilinishi shart;
7). beriladigan savollarga qisqacha ( asoslanmagan) javoblar berish ko`zda
tutilishi kerak.
Vazifasi: “Aqliy hujum” qiyin vaziyatlardan qutulish choralarini topishga,
muammoni ko`rish chegarasi kengaytirishga, fikrlash bir xilliligini yo`qotishga
va keng doirada tafakkurlashga imkon beradi. Eng asosiysi, muammoni yechish
jarayonida kurashish muhitidan ijodiy hamkorlik kayfiyatiga o`tiladi va guruh
(sinf) yanada jipslashadi.
Ob'ekti: qo`llanish maqsadiga ko`ra bu metod universal hisoblanib
tadqiqotchilikda (yangi muammoni yechishga imkon yaratadi), o`qitish, trening
jarayonida (o’`quv materillarini tezkor o`zlashtirishga, muammolarni aniq
67
echimini topishga qaratiladi), rivojlantirishda (o`z-o`zini bir muncha samarali
boshqarish asosida faol fikrlashni shakllantiradi) asqotadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |