O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi Buxoro davlat universiteti

Internet saytlari 
16. http://teachyourselfuzbek.com/resources/coursebooks/—Самоучитель 
узбекского языка. 
17. http://solver.uz/translate.php — Русско-узбекский переводчик. 
18. http://library.ziyonet.uz/ — таълим портали
30-MAVZU: SHARQ AKADEMIYASI
Og`zaki nutq: 
Mavzuga oid matnni o`qib tushunish. Matndagi termin va iboralarning ma'nosini 
izohlash. Matnni ijodiy so`zlash. 
Yozma nutq: 
Sharq akademiyasi haqida esse yozish.

---

186 
Grammatika:
Dialogik matnning ma'no munosabatiga ko`ra turlari. 
Reja: 
1.Akademiya tushunchasi nimani anglatadi? 
2.Sharqda barpo etilgan ilk akademiya tarixi. 
3.Sharqda mavjud akademiyalar haqida ma'lumot. 
Tayanch tushunchalar:
Akademiya, Ma'mun akademiyasi, "Bayt ul-hikmat", 
Ulug`bek akademiyasi, madaniyat, madaniyat taraqqiyoti, yozuvchi, me'mor, fanlar 
akademiyasi 
Akademiya (yun. — Akademos — afsonaviy qahramon Akadem nomidan) —
ko`pgina ilmiy muassasa, jamoat tashkilotlari, o`quv yurtlarining nomi. Mil. av. 4- asrda 
Platon (Aflotun) asos solgan yunon falsafiy maktabi, Afina yaqinidagi joy ham uning 
nomi bilan atalgan. Sharq mamlakatlarida Akademiya tarzidagi muassasa va jamiyatlar 
8-9-asrlarda tarkib topa boshlagan.
Xususan, arab xalifaligida Horun ar-Rashid hukmronligi davri (786-809)da "Bayt 
ul-hikmat" ("Hikmat xonasi")ga asos solinib, xalifa Ma'mun hukmronligi davri (813—
833)da "Bayt ul-hikmat"ning faoliyati yanada rivoj topgan, uning rasadxonasi va katta 
kutubxonasi bo`lgan (buyuk matematik Muso Xorazmiy va astronom Ahmad Farg`oniy 
253 shu yerda ishlagan). Mashhur olim va shoir Ibn Hamdon (935 y. v. e.) Mosul 
shahrida kutubxonali "Dor ul-ilm" ("Ilm uyi") ochgan va bu joy ilmga intilganlarning 
kirishi uchun bemalol bo`lgan. Bundaylar Bag`dodda, shuningdek Misrda ham 
ochilgan. 1010-yilda Urganchda Ma'mun akademiyasiga asos solingan. Abu Rayhon 
Beruniy shu A.ning rahbari bo`lgan (bu A. doirasida Abu Ali ibn Sino, faylasuf Abu 
Saxl Masihiy, tabib Abulhasan Hammor va boshqa ish olib borishgan). Amir Temur 
tomonidan Samarqandda to`plangan olim, yozuvchi va me'morlar 15- asr fani va 
madaniyati taraqqiyotiga munosib hissa qo`shganlar. Ulug`bek madrasasi va 
rasadxonasi ham o`z davrining akademiyasidir (qarang Ulug`bek akademiyasi); bu A. 
Qozizoda Rumiy, G`iyosiddin Jamshid al-Koshiy, Ali Qushchi va boshqa buyuk 
matematik hamda astronomlarni birlashtirgan. 15-asrning 2-yarmida ilmiy va madaniy 
markazga aylangan Hirotda, Navoiy atrofida olim, yozuvchi, rassom, sozanda va 
boshqalardan tarkib topgan o`ziga xos ilmiy va badiiy jamiyat yuzaga kelgan. Hirot 
miniatyura maktabi o`rta asr Sharqida davlat tomonidan tasis etilgan birinchi badiiy 
akademiya deb hisoblash mumkin (Behzod shu Akademiyaning eng yirik vakilidir). 
15—16-asrlarda Yevropada (Italiyada) turli ilmiy jamiyatlar Akademiya deb atala 

---

187 
boshlagan; ularning faoliyati asosan ijtimoiy fanlar yo`nalishida bo`lgan. 17-asrlarda bir 
qancha ilmiy jamiyatlar — Akademiyalar tuzilib, ular asosan tabiatshunoslik masalalari 
bilan shug`ullangan. 17-asrning 2- yarmidan davlat hokimiyati yordami bilan bir qancha 
mamlakatlarda milliy ilmiy markaz sifatidagi Akademiyalar tuzildi; masalan, 
Londondagi Qirollik jamiyati (1660), Parij FA (1666), Berlindagi Prussiya FA (1700), 
Peterburg FA (1724). Hozirgi vaqtda kompleks turdagi FA yoki ularga o`xshash 
muassasalar ko`p mamlakatlarda bor; bu mamlakatlarning ko`plarida fan yoki 
madaniyatning biror tarmog`ini qamragan soha Akademiyalari ham mavjud. 
O`zbekistonda O`zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi mamlakatning oliy ilmiy 
tashkiloti hisoblanadi; O`zbekistonda O`zbekiston Respublikasi Badiiy akademiyasi 
ham mavjud. O`zbekiston va ba'zi mamlakatlardagi ayrim oliy o`quv yurtlari ham 
Akademiya deb ataladi (mas, O`zR Qurolli Kuchlarining Harbiy Akademiyasi, O`zR 
Ichki ishlar vazirligi A.si, Rossiyadagi K. A. Timiryazev nomidagi Moskva Qishloq 
xo`jalik A.si). Shuningdek respublikamizda Davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi 
ham faoliyat yuritadi. Mamlakatlar FA haqida shu mamlakat FA haqidagi alohida 
maqolalarga qaramas, Avstriya Fanlar akademiyasi, Ukraina Fanlar akademiyasi.