Ўзбекистон тарихи хрестоматия

Кўзали даври ашёлари. 
Кўзали даврига келиб кулолчилик соҳасида 
бир қадар ўзгаришлар содир бўлди. Технологик жиҳатдан такомиллашув 
жараёнини кузатиш мумкин. Кулолчилик чархлари тез айлантирилганлиги 
сабаб, сопол идишлар бежирим ясалган. Вазалар оёқчалари антик давр 
меъморчилигидаги бежирим ишланган устунларни эслатса, кўза илк 
маротаба ташқи томондан безатила бошланди. 
Кўзали даври қабрларига ҳақиқий меҳнат ва жанг қуроллари ўрнига 
уларнинг бронзадан ясалган кичик шаклларини қўйганлар. Қабрга, 
шунингдек, кичик пичоқлар, болталар, ханжарлар, ўроқлар, кетмонлар 
қўйишган. Тадқиқотчилар бу ҳолатни металлни тежаш, деб изоҳлашади. 
Молали даврида 
кулолчилик янада тараққий этди: сопол 
идишларнинг шакли такомиллаша борди, вазалар ҳар хил шаклда ясала 
бошланди, янгича шаклдаги идишлар пайдо бўлди, сопол идишлар 
сиртини қизил ангобга бўяш одат тусига кирди, Кўзали даврида унутилган 
айрим сопол идишлар тикланди. Буларга кўза ва чапяларни мисол қилиб 
кўрсатиш мумкин. Жуда ҳам юпқа, енгил қилиб ясалган кичик идишлар 
пайдо бўлди. Умуман Молали даври сополлари мажмуаси 11 типга 
бўлинган. 
Сополли ва Жарқўтон даврларида қадимги Бахтария аҳолиси 
моддий маданиятида кўпроқ Қадимги Шарқ маданиятлари билан бевосита 
маданий алоқалар кузатилади. Бу алоқалар Кўзали ва Молали даврларида 
ҳам сақланиб қолади. Шу билан бир қаторда, Евросиё минтақасида 
истиқомат қилган Андроново маданияти аҳолиси билан ҳам маданий ва 
иқтисодий алоқа кучайган. Бу алоқалар Жарқўтон моддий маданиятида ўз 
аксини топмоқда. Жарқўтон ёдгорлигининг сўнгги, Кўзали ва Молали 
даври қатламларида кўчманчи маданиятларга хос жанг қуроллари: пичоқ, 
ханжар, пайкон ва ҳатто шимолга хос бўлган сопол буюмларнинг кўплаб 
топилиши, мурдани кўмишда Андроново маданиятига хос бўлган 
одатларнинг пайдо бўлиши жарқўтонликларнинг кўчманчи маданият – 
Андроново маданияти аҳолиси билан алоқалари бўлганлигини кўрсатади. 

---

76