N. N. Azizxodjaeva tomonidan yozilgan bo‘lib, oliy maktab o‘qituvchilari pedagogik mahorati va pedagogik texnologiyalar zamonaviy muammolarini ochib beradi

4.4. Tanqidiy fikrlashni o‘stiruvchi faol m e t ^ a r .
Tanqidiy fikrlashni o ‘stirishga xizmat qiladigan m etoqja r «Demokratik 
ta’lim uchun» konsorsiumi tomonidan amalga oshiriladigan «Tanqidiy fikrlash 
uchun o ‘qish va yozish» loyihasi doirasida ishlab chiqilgaq
109

---

Konsorsiumning a’zolari: Xalqaro o ‘qish assotsiasiyasi, Xobart va Uilyam 
Slims kollejlari va Shimoliy Ayova shtati universiteti. Bu loyihani Nyu — 
York Ochiq jamiyat instituti va Markaziy Osiyo to ‘g‘risidagi Markaziy va 
Sharqiy yevropadagi Soros fondi mablag* bilan ta ’minlaydi.
Bu paragrifda metodlar mazmuni mazkur loyiha materiallariga muvofiq 
ravishda yoritiladi.
Tanqidiy fikrlashning faol metodlarini ishlab chiqishda quyidagi asoslardan 
kelib chiqadilar: 
Tanqidiy fikrlash nima?
Fikrlash 
— o'qish, yozish, so'zlash va eshitishga o ‘xshash jarayon. U 
faol, muvofiqlashtiruvchi shunday jarayonki, unda u o ‘zida biror haqiqat 
to ‘g‘risidagi fikrlami qamrab oladi.
Fikrlash kontekstdan tashqarida hosil qilinadigan ko‘nikm a emas.
Tanqidiy fikrlash ta ’limiy dastur yoki kundalik hayotning umumiy 
kontekstidan yiroqlashgan sharoitda o ‘rganilishi lozim b o ‘lgan hodisa ham
emas.
Braun (1989) ta ’kidlaydiki, vazifa va real hayot maqsadlaridan ajratilgan 
o ‘quv ko‘nikmalari ta ’lim oluvchilarga obyektiv testlam i yaxshi topshirish 
imkoniyatini berishi mumkin, lekin ular bu ko‘nikmalami yangi vaziyatlarda 
qo‘llay olmaydilar.
R ixer t a ’b iri b o ‘yicha o ‘rganish va fikrlashning t a ’rifi kognitiv 
psixologiya, falsafa va multmedia madaniyati ta ’limi sohasidagi tadqiqotlar 
natijalariga asoslanadi.
Bu tadqiqotlam ing asosiy natijalari:
l.Sam arali va muttasil o ‘rganish asosida talabalam ing axborotlami 
o ‘zlashtirish, sintezlash va ulam i to ‘la egallash faolligi yotadi (Anderson va 
unga hammualliflar, 1985).
2
.
0
'rganish jarayoni fikrlash faoliyatini rivojlantirishning turli tuman
strategiyalaridan foydalangandagina m uvaffaqiyatliroq boiladi. Bunday
strategiya o'rganish jarayonini yanada onglilashtiradi (Palinskar va Braun,
1989).
3. 0 ‘rganish va tanqidiy fikrlash talabalaming aniq vazifalarga nisbatan
yangi bilimlami qoHlash imkoniyatlariga ega bo4gan taqdirda rivojlanadi
(Resnik. 1987).
4. Oirganish talabalaming oldingi bilimlari, tajribalariga tayangandagina
mustahkamlanadi. Bular talabalaming bilgan bilimlarini yangi axborotlar
bilan bog) lash imkoniyatini beradi (Ros,1990).
5. Tanqidiy fikrlash va oirganish g)oya va tajribalaming turli-tumanligini
pedagoglar tushungan va qadrlagan vaqtdagina amalga oshadi. Tanqidiy
fikrlash «yakkayu yagona to 'g ri javob»ni qabul qiladigan mentalitet jarayonida
yu z bermaydi.