Mavzu: Engil atletikada tayyorgarlik turlarining o’rni Reja

Jismoniy tayyorgarlik. 
Sport turlarida muvaffaqiyatga erishish shu sport 
turiga xos bo’lgan jismoniy qobiliyatlarni takomillashtirishni emas, balki barcha 
jismoniy fazilatlarni rivojlantirishni talab etadi. Shuning uchun umumiy va maxsus 
tayyorgarlik muvofiqlikda tashkil etilganda sportchining jismoniy takomillashuvi 
amalga oshadi. Umumiy jismoniy tayyorgarlik maxsus tayyorgarlik uchun zamin 
yaratib sport turiga muvofiq bo’lgan harakat sifatlarini rivojlantirib boradi. Umumiy 
jismoniy tayyorgarlik sport turi ixtisoslashuviga bog’liq bo’ladi. Shunga qaramay 
umumiy jismoniy tayyorgarlik barcha sport turlarida deyarli o’xshash bo’ladi. 
Buning sababi hamma sport turlarida jismoniy fazilatlarni rivojlantirish muhim 
ahamiyatga ega. Umumiy jismoniy tayyorgarlik sport turi tayyorgarligini ta’minlash 
bilan birga jismoniy rivojlantirish masalalarini ham hal etadi. Bu esa yoshlarni 
jismoniy rivojlanishlarini test sinovlari va nazorat me’yorlari orqali o’rganish 
imkoniyatini beradi.
Chiniqish muolajalari va gigienik sharoitlar trenirovka mashg’ulotlari 
jarayonida keng qo’llaniladi. Bu omillar va qoidalarning sport faoliyatidagi 
ahamiyati trenirovka jarayonlari murakkablashib, jismoniy yuklamalar ortib borishi 
bilan muvofiq ravishda o’zgaradi. Jismoniy tayyorgarlik sport mashg’uloti 
mazmunining poydevoridir.
8
Kuchni tarbiyalash. 
Muskul kuchi ikki xil rejimda namoyon bo’ladi: 
1) statik yoki izometrik rejimda bir holatda zo’r berib ushlab turilganda kuch 
namoyon bo’ladi;
2) dinamik rejimda. Bunda muskul uzunligi o’zgaradi va muskulning elastik 
tarangligi katta kuch bilan sodir bo’ladi. 
8
M.J.Abdullayev, M.S.Olimov,N.T.To’xtaboyev Yengil atletika va uni o’qitish metodikasi 2017

---

Dinamik rejimda qarshilikni engadigan ish bajarilishi mumkin (miometrik 
rejim), masalan, uloqtirishdagi depsinishlar. Ishning bunday faoliyati auksotonik 
qisqarish deb belgilanadi (nerv muskul apparatida o’zgarish sodir bo’lganda turlicha 
kuch talabiga muvofiq muskullar qisqaradi va taranglashadi); va (pliometrik 
rejimdagi ish) sakrab tushishlarda, osilish va hakazolarda muskul uzunligi oshadi. 
Bu erda muskullarning auksotonik qisqarishi singari izotonik (nerv-muskul 
apparatiga tasir qiladigan kuch o’zgarmasa muskul tarangligi bir hilda qoladi) 
qisqarish ham mumkin. 
Shunday voqealar malumki, kishida affekt (vahima, qo’rquv, g’azab) 
holatida g’oyat katta kuch va tezlik paydo bo’ladi. Bu kuch qaerdan paydo bo’ladi?
Har bir yosh organizm normal sharoitda o’zida juda katta kuch zapasi va 
imkoniyatlarni saqlab yuradi. Odatda, bu kuch va imkoniyatlarning faqatgina bir 
qismi haqiqatan amalga oshiriladi va kishining keyigi hayotida sarflanadi va 
ko’pincha juda oz qismi ishlatiladi. Muhim masala shundan iboratki, 
organizmimizdagi kuchning katta zapaslaridan imkoniyati boricha qanday qilib 
to’liqroq foydalanishdadir (muskul tolalarining jami kuchi 30 ming kg ga yaqindir, 
suyaklarning 
cho’zilishga 
nisbatan 
mustahkamligi 
esa, 
cho’yanning 
mustahkamligiga tengdir).