Mavzu: Engil atletikada tayyorgarlik turlarining o’rni Reja

Sport trenirovkasi vositalari.
Yuqori natijalarga erishish uchun jismoniy 
tarbiyaning barcha vositalari: Jismoniy mashqlar, gigienik omillar va tabiatning 
sog’lomlashtirish kuchlari, shuningdek, mashg’ulotlar davomida vositalarning keng 
ishlab chiqarilgan sistemasi qo’llaniladi.
Barcha mashqlar musobaqalashish va tayyorlov mashqlariga bo’linadi, 
tayyorlov mashqlariga bo’linadi, tayyorlov mashqlari o’z navbatida maxsus 
tayyorlov va umum tayyorlov mashqlarini o’z ichiga oladi.
Musobaqa mashqlari bir xil yo’nalishdagi va harakat tarkibi cheklangan 
faoliyat ko’rinishida bo’ladi. Shu bilan birga musobaqa mashqlari majmui ham 
mavjud bo’lib ular ko’pkurash singari maxsus sport turlaridan iborat. Mashg’ulotda 
musobaqalashish mashqlari asosiy o’rinni tutadi, chunki ular yordamida 
Butunittifoqsport klassifikatsiyasi bilan belgilangan maxsus talablarning birligi 
yaratiladi. Biroq bu birlik boshqa mashg’ulotlarda kam qo’llaniladi. Chunki, ular 
organizmni tez charchatadi, har doim ham samarali bo’lmagan stereotiplar 
mustahkamlanishiga sabab bo’ladi va hokazo. 
Musobaqalashish mashqlari mashg’ulotlarda katta variativligi bilan ajralib 
turishi zarur. Maxsus tayyorgarlik mashqlari musobaqalashish harakatlari, shakli va 
xarakteriga o’xshash harakatlarni o’z ichiga oladi. Masalan engil atletikachilarda 
muayyan masofaning ajratilgan qismlari bo’yicha yugurishi, musobaqalashish 
kombinatsiyasining elementlari va bo’laklarini yoki immitatsiya mashqlarni bajarish 
shular jumlasidandir. Mashqlar tanlab olingan musobaqalashish mashqi bilan 

---

qandaydir yaxlitlikka ega bo’lgan taqdirdagina maxsus tayyorgarlik mashqlari 
darajasida bo’lishi mumkin. Sport mashg’ulotining qayd qilingan vositalari 
faqatgina jismoniy vositalar bo’libgina qolmay, balki sportchini texnik, taktik va 
irodaviy tayyorlash vositasi hamdir.
6
Tanlangan musobaqa mashqlari umumiylikka ega bo’lgan mashqlar maxsus 
tayyorlov mashqlari bo’lishi mumkin. Maxsus tayyorlov mashqlari sport turi bilan 
bir xil bo’lmaydi. Ular sportchi jismoniy fazilatlari texnik va taktik 
tayyorgarliklarini rivojlantirishga ta’sir etadigan shaklda tanlanadi va tuziladi.
Yaqinlashtiruvchi mashqlar shakl jihatdan sportning tanlangan turiga 
rivojlantiruvchi mashqlarga nisbatan yaqin bo’lib, ularning qo’llanish darajalari va 
jismoniy yuklamalarni me’yorlanishi har xil bo’ladi.
Umumiy tayyorlov mashqlarini tanlashda ular sportchining umumiy 
tayyorgarligini oshirish vazifalarini samarali hal etishi, asosiy jismoniy fazilatlarni 
takomillashtirishi ta’sirini hisobga olinadi. Bunday mashqlarni gimnastika, harakatli 
o’yinlar va sportning qo’shimcha turlaridan tanlab olinadi.
Sportchilarning umumiy tayyorgarligi sport ixtisosligi o’ziga xos 
xususiyatlarini ifoda etib, turli jismoniy mashqlar o’rtasida o’zaro ijobiy va salbiy 
munosabatlar shakllanadi. Shuning uchun sportning xilma-xil turlari uchun ham 
umumiy tayyorgarlik bir xil bo’lmaydi. Ba’zi bir o’xshashlik bo’lishi bilan birga har 
bir konkret jarayon o’zining xususiyatlariga ega bo’ladi. Bu holat tayyorgarlik 
vositalarini tanlashga, ularga trenirovka jarayonida e’tibor qaratish darajalariga 
bog’liq.