Tadqiqotlari

Taqqoslanmaydigan shkalalashtirish uslubi – (
noncomparative scales) 
yuqoridagi ikki usuldan biri bo‘lib uning asosiy hususiyati har bir ob’ektning 
mustaqil baholash orqali aniqlanadi. 
 
12.3-rasm. Shkalalashtirish uslullarining klassifikatsiyasi
1
Shkalalashtirish usullarini ko‘rib chiqadigan bo‘lsak, marketing tadqiqotlarida 
ushbu uslublarning taqqoslanadigan va taqqoslanmaydigan uslublarga bo‘lib 
o‘rganish 
mumkin. 
Taqqoslanadigan 
shkalalar 
(comparative 
scales) o‘rganilayotgan ob’ektning to‘g‘ridan-to‘g‘ri qiyoslash hisoblanadi.
Taqqoslanmaydigan shkalalashtirish usulini qo‘llashda ularni o‘lchovlashtirish 
deb ham atashadi. Unda har bir o‘rganilayotgan ob’ekt boshqa ob’ektga tegishli emas 
bo‘lib, mustaqil baholashda qo‘llaniladi. 
12.3-rasmdan ko‘rinib turibdiki, taqqoslanadigan shkalalashtirishda juftli 
taqqoslash, tartibli taqqoslash va doimiy summali taqqoslash va boshqa operatsiyalar 
mavjud. 
Shuningdek, taqqoslanmaydigan shkalalashtirish jarayonida olingan 
ma’lumotlar uzluksiz reyting yoki intervalli shkalalashtirish asosida bajariladi. 
Masalan, respondentlardan Coke ichimligini 1 dan 6 gacha balli shkala bo‘yicha 
baholash so‘raladi. (1-judayam yoqmaydi, 6-juda yoqadi). Xuddi shu tarzda Pepsi va 
1
Маркетинговые исследования Нерэш К. Малхотра Практическое руководства третье издания. Моска. 
Санкт – Петербург. Киев. 2012. Перевод с англ. переизд. 
Shkalalashtirish 
uslublari
Taqqoslanadigan 
shkalalashtirish
Juftli 
taqqoslash
Tartibli 
taqqoslash
Doimiy
summali
Uzluksiz reyting 
shkalalashtirish
Taqqoslanmaydigan 
shkalalashtirish
Detallasht
irilgan 
shkalalash
tirish

---

268 
RC Cola ichimliklari ham baholanadi. Bunda 8.3-rasmga asosan 
taqqoslanmaydigan shkalalashtirish usuli bo‘yicha shkalalalr uzluksiz yoki 
detallashtirilgan bo‘lishi mumkin. 
Detallashtirilgan 
reyting 
shkalasi 
bo‘yicha o‘z o‘rinda yuqorida 
ta’kidlanganmizdek, quyidagi shkalalarga bo‘linadi: Laykerta (Likert), Semantik 
(mohiyatan) tabaqalanish va Stepelya (Stapel) usullariga bo‘linadi. Marketing 
tadqiqotlarida 
ko‘pincha 
taqqoslanmaydigan 
shkalalashtirish 
o‘lchovlarini 
qo‘llashadi.