Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Yer osti suvlarining joylashish sxemasi
Y er osti s u v in in g bir q a n c h a tu rla ri b o 'l i b , u la r o r a s id a e n g k o ‘p 
tarqalganlari bosim siz grunt (sizot), q a t l a m l a r orasidagi bosim li y e r osti 
suvlari (artezian suvlar) xarakterlidir. G r u n t suvlari (sizot suvlar) y e r b e t i g a
yaqin. Eng ustki q a tla m la r orasida (3 0 —100 m c h u q u rlik k a c h a ) b o l a d i g a n
suvlardir.
O 'r t a Osiyo sharoitida grunt suvlari erta b a h o r d a q o rlar erig an d a, b a h o r -
gi y o m g 'ir la r d a n keyin yuqoriga k o ‘tarilsa, a k sin c h a , y o z d a a n c h a pastga 
tushib ketadi.
A rtezian suvlarning m inerallanish darajasi tu rlic h a b o 'la d i. Y e r betiga 
yaqin (100—600 m c h u q u rlik d a) b o ‘lgan suvlar c h u c h u k , litrida 1 g r a m m
tuz b o ‘ladi. Bu suvlarda k o 'p r o q g id r o k a r b o n a t, xlorid tuzlari bor. L ekin 
suv q a n c h a c h u q u rlik d a n chiqsa, u n in g m in e ra lla n ish darajasi s h u n c h a
51

---

ortib boradi. 1 litr suvda 50 g r a m m h a r xil tu z la r bo 'lad i. Mineral suvlar 
shifobaxsh xususiyatga ega. C h u q u rla sh g a n sari suv issiq bo'lib, harorati 
300 "C ga yetishi m u m k in .
Y e r osti suvlari q u ru q iqlimli t u m a n l a r u c h u n , ayniqsa, a h am iy ati 
k atta, chu n k i b u n d a y suvlar bilan h a tto ekin dalalarini h am sug'o rish 
m u m k in . M arkaziy O siyoda k o 'p la b (artezian qud u q lari) qazilib, aholi va 
c h o rv a mollari suv bilan t a ’m in la n m o q d a , e k in lar sug'o rilm o q d a. O 'r t a
m inerallashgan suvlardan davolash m aq sad id a foydalanilm oqda. Y er osti 
suvlari qattiq (m u zlag an ) h o la td a h a m uchrashi m u m k in . Yer osti suvi 
o 'r t a yillik harorati 0 °C d a n past b o 'lg a n yerlarda m u z holida uchraydi. 
B u n d a y joylar Yevro o siyoning shim olida, sh im oliy-sharqida, A m erik a- 
n in g shim oliy qism ida, A n ta rk tid a d a uchraydi.
B unday joylar abadiy m uzlik lar deyiladi. M u z la b yotgan yerlarning 
qalinligi 600—800 m etrg a yetadi. Y er sharining 25 % m aydoni a n a s h u n ­
day doim iy m uzlab yotg an yerlardir.