Favqulodda vaziyatlarni bartaraf qilish hamda tizimni takomillashtirish

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
1. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 
мамлакатимизни 2014-йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари 
ва 2015-йилга мўлжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор 
йўналишларига бағишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги 
маърузаси. //Халқ сўзи, 18.01.15 й. “Иқтисодиёт ва инновацион 
технологиялар” илмий электрон журнали. № 5, сентябрь-октябрь, 2015 йил 
www.iqtisodiyot.uz 11
2. «Ўзбекенгилсаноат» ДАК маълумотлари
3. www.engilsanoat.uz –Ўзбекенгилсаноат ОАЖнинг расмий сайти
4. http://tuqimachi.titli.uz- Toshkent to`qimachilik va yengil sanoat instituti 
To’qimachi gazetasi 
* * * 
 
GAZ VA TUTUNDAN HIMOYA XIZMATI GURUHINI TASHKIL 
ETISH, BOSHQARISH VA FAVQULODDA VAZIYATLARDA TEXNIK 
JIHATDAN TA’MINLASH MASALALARINI TAKOMILLASHTIRISH 
F.A.Yo‘ldoshev (FVV Akademiyasi 5-bosqich kursanti)
 
qtisodiyot tarmoqlari va xo‘jalik yurituvchi subyektlarni yong‘indan 
himoya 
usullari 
hamda 
vositalarini 
ishlab 
chiqish, 
ularni 
mukammallashtirish, 
shuningdek, 
yong‘in-qutqaruvchilar ishining 
mahsuldorligini oshirish bilan bog‘liq vazifalar orasida tutun bilan kurashish 
masalalari asosiy o‘rinlardan birini egallaydi.
 
Yong‘inlarda bino va evakuatsiya yo‘llarining tutunlanishi ko‘pincha odamlar 
halok bo‘lishi, moddiy boyliklar yo‘qotilishining asosiy sababi hisoblanadi bu esa 
yong‘in-qutqaruvchilari harakatlarini qiyinlashtiradi. Hozirgi kunda yuqori qavatli 
binolar, mehmonxonalar va kasalxonalar umumiy shamollatish tizimlarining turli 
variantlari bilan jihozlangan tutundan himoya tizimlari bilan ta’minlangan. Biroq 
ko‘pgina turar-joy, jamoat va ma’muriy-maishiy binolar bunday himoya 
tizimlariga ega emas.
 
Shu sababli ham mamlakatimizning eng muhim va kechiktirib bo‘lmaydigan 
vazifalari qatorida aholi hayotining xavfsizligini ta’minlash masalalari dolzarb 
o‘rin olgan. 
I 

---

159 
Hozirgi kunda tutunga qarshi qo‘llanilayotgan turli xil tutun so‘rgich, tutun 
klapanlari, konditsionerlar, filtrlar, aspiratsion qurilmalar yonish mahsulotlarining 
tutun, gaz va boshqa uchib yuruvchi zaharli moddalarini chiqarib tashlovchi 
sifatida amaliyotda qo‘llanilmoqda va bu vositalarning turli xil usullari mavjud. 
Lekin bu vositalarning ko‘pchiligi qo‘llanilishida ma’lum bir cheklanishlarga ega, 
chunki ular o‘zlarining taktik-texnik imkoniyatlari, binolarni rejalashtirishdagi 
o‘ziga xosliklari va ularning vazifasi, yong‘in rivojlanishi va yonish 
mahsulotlarining tarqalish xarakteri sababli doim ham sifatli qo‘llanilavermaydi. 
 
Bu masalaning dolzarbligi hozirgi vaqtda yonishi va kuyishi natijasida 
o‘zidan ko‘p miqdorda tutun ajralishi bilan kuzatiladigan polimerlar asosidagi 
material va buyumlardan keng foydalanilayotganligi bilan ahamiyatlidir. Hattoki 
bunday materiallarning kichik miqdori yonishi natijasida ham nohush holatlarni 
keltirib chiqaradi, butun maydonni zaharli tutun qoplaydi, bu esa o‘z navbatida 
yong‘in-qutqaruv bo‘linmalari tomonidan yong‘indagi harakatlarni amalga oshirish 
vaqtida bir qator qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi: u yerda ko‘rish qobiliyati 
cheklanadi yoki butunlay ko‘rish imkoniyati yo‘qoladi, bu esa yong‘in o‘chog‘ini 
aniqlash, yong‘inning tarqalishini cheklash va yong‘inni batamom bartaraf qilish 
ishlarini murakkablashtiradi. Qator holatlarda tutunga qarshi kurash tizimlarining 
mavjud emasligi, yong‘inning rivojlanishiga ham katta ta’sir ko‘rsatib, uning 
yonishi natijasida ajralib chiqayotgan, inson organizmi uchun zaharli tutun va 
gazlarning bir xonadan ikkinchi xonaga, bir bosqichdan keyingi bosqichga, ya’ni 
kuchli tutun bilan qoplanish bosqichiga zamin yaratib beradi. 
 
Favqulodda vaziyatlar vazirligining yong‘in-qutqaruv xizmati bo‘linmalari 
yuqorida keltirilgan holatlarda yong‘indagi tezkor-taktik harakatlarni amalga 
oshirishi uchun, albatta gaz va tutundan himoya apparatlari bilan ta’minlanishi 
lozim. Bunday apparatlar bilan ta’minlangan yong‘in-qutqaruvchilarning samarali 
ish faoliyatini to‘g‘ri tashkil qilish, ularning nafas olishga yaroqsiz muhitda 
batartib ishlashini ta’minlash uchun Favqulodda vaziyatlar vazirligining yong‘in-
qutqaruv xizmati tarkibida “Gaz va tutundan himoya xizmati” (GTHX) tashkil 
qilinadi.