Namangan davlat universiteti madaniyatshunoslik

Hujjatlarni o’rganish metodini o’tkazish, texnikai quyidagicha bo’ladi: 
1.
Belgilarni, tushunchalarni aniqlash va analiz qilish. 
2.
Bu ko’rsatkichlarni tekst bilan o’zaro nisbatini aniqlash. 
3.
Ko’rsatkichlar uyicha miqdoriy analiz qilish. 
Kontekst (nutq yoki asarning tugallangan parchasi) ni sharxlab xulosalash. 
Xujjatli manbalar ishonchliligini turlicha bo’ladi va ulardan foydalanayotgan tadqiqotchi 
ularning haqiqiyligini to’gri baholay bilishi zarur. Chunki, gazeta , jurnal, maqolalarida, 
ma'lumotlar ko’pincha ishonchsiz manbalardan olingan bo’ladi. 
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak sotsiologiyadagi tadkikot usullariga quyidagicha ta'rif berish 
mumkin: 
1.
Anketalashtirish (yozma shakldagi so’rov). 
2.
Intervyu (suhbatlashish, og’zaki so’rov). 
3.
Sosiometriya – (guruhdagi shasxlararo munosabatlarni o’rganish). 
4.
Test – (maxsus 
qayta ishlangan vositalar
, rasmlar, savollar yordamida shaxsiy sifat va 
qobiliyatlarni aniqlashga qaratilgan so’rov). 
5.
Ekspert – (mutaxassislarga tegishli bo’lgan so’rov). 

---

93 
6.
Panel – (guruxlarning belgisiga ko’ra bir-birini taqqoslash va farqlash). 
7.
Yaxlit – (jamoatchilik fikrini, aholini ro’yxatga olishni o’rganish). 
8. Pilotaj – (informasiya olish). 
Ushbu sotsiologik so’rovlarning barchasi maxsus o’z xususiyatlariga ega. O’rganilayotgan 
muammoni ular xususiyatlaridan kelib chikib, hal kiladi. 
6. Tadqiqotlarni tahlil etish va umumlashtirish.
O’tkazilgan har bir sotsiologik tadqiqot tahlil etilib, umumlashtiriladi. So’rov natijalarini qayta 
ishlash va statistik taxlil qilish qulay, ammo bu usulga qarshi kishilarning aytishlaricha, qayta 
ishlagan natijalar to’g’ridek tuyuladi, lekin bu javoblarning aksariyati o’ta yuzakilikni hisobga 
olganda, natijalar aniqligi shubxa o’ygotadi. Bundan tashqari, javob berishdan bosh tortirsh 
holiari ko’p uchraydi, ayniqsa, anketalar pochta orqali yuborilganda. So’rov o’tkazish sharoitlari 
va natijalarini izohlashda qo’llaniladigan til ko’pincha javob berayotgan real tirik shaxslardan 
juda uzoqdir. Savollar pochta orqali yuborilganda so’raluvchi kishini tasavvur xam etish 
mushkul. 
Umuman olganda, tadqiqotchilar va respondentlar o’rtasida aloqa qanchalik to’gri va bevosita 
bo’lsa, xulosalar shunchalik informativ va asosli bo’ladi. So’rov natijalari imkon qadar 
chuqurlashtirilgan materiallar bilan to’ldirilishi kerak. 
Yig’ilgan material tahlil qilinib, tadqiqotga to’rtki bo’lgan muammoga muvofiqlashtirilishi 
kerak. Olingan ma'lumotni qayta ishlash va tadqiqot mavzusiga moslashtirish oson kechmaydi. 
Hatto, barcha savollarga aniq javob olish imkoniyati bo’lganda xam ko’plab tadqiqotlar 
to’gallanmay qolib ketadi. Tadqiqot natijalari tahlil qilingandan sung, hisobot tayyorlanishi shart. 
Odatda jurnal maqolasi yoki kitob shaklida chop etiladigan hisobot tadqiqot tabiatining izohi va 
qilingan xulosalarni asoslashdan iborat bo’ladi. Bu oxirgi bosqich hisoblanadi. Ko’plab 
hisobotlardan javobsiz qolgan savollar kelib chiqadi va qo’shimcha tadqiqotlar o’tkazish talab 
etiladi. Har qanday indvudial tadqiqot faoliyati ijtimoiy hamjamiyat doirasida amalga 
oshirilayotgan tadqiqot jarayonining bir qismi hisoblanadi. 
Tadqiqot metodologiyasida tadqiqot bilan bog’liq muammolarni o’rganishda vujudga keladigan 
eng muhim muammolardan biri – sabab va oqibatlar taxlilidir. Ikki xodisa yoki xolatning sababli 
bog’lanishi – bu shunday bog’lanishki, unda bir hodisa yoki xolat boshqa birini keltirib 
chiqaradi. Misol uchun tog’ yon bag’rida turgan avtomobilning qo’l tormozi qo’yib yuborilishi 
ko’rsatilgan oqibatni keltirib chiqaradi. Xuddi tabiiy fanlar kabi, sotsiologiya ham barcha 
hodisalar o’z 
sabablariga ega
, degan taxmindan kelib chiqadi. Sotsiologik tadqiqotning asosiy 
vazifalaridan biri sabab va oqibatlarni aniklashdan iborat. 
Ma'lumotlarni taxlil qilish bu farazni tekshirish, olingan bilimlarni o’rnini aniqlash, axborotni 
ishlab chiqish, EHM ga taxlil uchun beriluvchi ma'lumotlarni tayyorlash. 
Informasiyalarni ishlab chiqish, guruhlash. Sotsiologiyada taxlil uchun matematik metodlarni 
o’rni xam ahamiyatlidir. Bu matematik metodni qo’llashdagi asosiy muammo matematik 
apparatni tuzib chiqishdir. Matematik usullar sotsiologik tadqiqotlarda quyidagi vazifalarni hal 
etadi: 
1.
Taxlil. 
2.
Tanlash. 
3.
Modellashtirish. 
4.O’lchash. 
Hulosa qiladigan bo’lsak, sotsiologik tadqiqotlarda matematikani qo’llanishining muxim jixati – 
sotsial hodisalarni modellashtirishdir.