|
9-mavzu: Ma’rifiy targ’ibot - tashviqot ishlarning nazariy asoslari.
Reja:
1.
Tashviqotchi faoliyatini o`ziga xos xususiyatlari. Targ`ibotchi-tashviqotchining kasbiy va
tashkilotchilik mahorati
2.
Kuzatuvchanlik va o`tkirlik.
3.
Sotsial-kommunikativ malakalar.
4.
Tashkiliy malakalar.
Tayanch iboralar
Sotsiologik yondashuv, sotsial-psixologik, ijtimoiy-pedagogik, targ`ibot-tashviqotning
maqsadi, odam xotirasi, ko`rgazmali xotira, nutqqa qiziqish, pedagogik tamoyil, dunyoqarashni
shakllantirish, mafkuraviy vazifa. Isbotlash strukturasi, rad qilish usuli, bevosita va bilvosita
isbot qilish, deduktiv xulosa, induktiv xulosa.
Targ`ibotchilik - tashviqotchilik garchi u ko`pincha ijtimoiy ahamiyatga ega bo`lsada,
lekin baribir u kasbdir. U har qanday boshqa kasblar singari professional mahorat va malakaga
ega bo`lishni taqozo etadi. Har bir kasbda shunday muayyan talablar mavjudki ular
mazkur kishining usha kasbga yaroqligi yoki yo`qligi belgilab beradi. Albatta, ruxshunoslar
to`g`ri takidlab o`tkanlaridek, har bir kishi har qanday kasbni ega olishi mumkin, lekin hamma
ran buning uchun qancha kuch-g`ayrat va vaqt sarf etilganligidadir. Xo`sh, kishyning u yoki bu
kasbga yaroqliligi nimalarga bog`liq? Biz, bu erda uch guruxga bo`lingan omillar keltirishimiz
mumkin. Birinchi gurux omillar kishinsh mayllari bilan bog`liqdir: bunda mazkur kasbning
kishi/ yoqishi yoki yoqmasligi hsiobga olinadi. Ikkinchi omil kishining malakasi bilan bog`liqdir.
Agar men biron ishni qila olsam- va uni yaxshi bajara olsam, demak mening olg`a borishim
uchun imkoniyat ko`proq bo`ladi. Uchinchi omil aynan idividual hususiyatlarga, avvalo
psixofiziologik hususiyatlarga bog`liq bo`ladi. Keling, odamning qanday o`ziga xos individual
53
psixologik (shu jumladan, psixofiziologik) hususiyatlar uniig tashviqotchilik faoliyati bilan
mavofaqiyat ravishda shuqullana olishi uchun ko`proq qo`l kelishini taryflashga o`rinib
ko`raylik. Boshqacha qilib aytganda unday faoiyat odamdan unda qanday psixologik fazilatatlar
bo`lishini talab qiladi? Ulardan ayrimlarini ayni shaxsning eng umumiy tarifiga oid bo`lganlarini
biz biroz keyinroq qarab chiqamiz. Biroq, yuqorda aytilganlardan tashqari yana ko`pgina mayda
va xususiy belgilar ham mavjuddir.
Ma`lumki, faoliyat davomida «professional» xususiyatlar faqat namoyon
bo`lib qolmasdan, shu bilan birga ular shakllanib ham boradi. «Hatto, mo`zikachi bo`lish uchui
ham kishi muzika bilan shug`ullanadi hamda mazkur mashqulotlar maboynida va shular
tufayligina u mo`zikachi bo`lib etishadi»'. Xush, tashviqotchi -lektor faoliyatining
o`ziga_xos xususiyati va u qanaqa asosiy qismlardan tashkil topadi? SHu narsa ravshanki,
auditoriya oldida so`zlash jarayoni bu, buni tushunmaydigan ba`zi kishilar uylaganidek, oson
ishlardan emas. Targ`ibotchilik va tashviqotchilik faoliyati o`zining gnostik, ya`ni, ilmiy
tarzda o`rganish asoslariga egadir.
Ma`ruza o`qiy olish yoki biron tadbir tashkil etishning o`zi kamlik qiladi. YAna
ma`ruzaga tayyorgarlik ko`ra bilish yoki agar u tayyor bo`lsa, unga yangi axborotlarni ustalik
bilan kirita bilish zarur bo`lsa ma`ruza mazmunini boshqa tegishli yo`nalishga sola bilish ham
kerak. Bundan tashqari o`zining "Sof idrok" deb ataladigan kompanentlariga ham ega bo`ladi.
YAna, auditoriyalarda muljalyani aniq. olishi, ya’ni aniq maqsadni ko`zlab so`zlash, tashkil
etish qobiliyati tashviqotchining professigonal mahoratiga g`oya jiddiy ahmiyat kasb etadi.
Aelini olganda sotsial kommunikatsiya, ya’ni fikir olishuv -o`z fikriny o`zgalarga
tushuntira olish qobiliyati ham xuddi ana shunga bog`liqdir.
So`ngra, auditoriya bilan bo`ladigan sotsial kommunikatsiya tashviqotchi
faoliyatining asosiy kompanenti hisoblanady. Nihoyat, o`z faoliyatini to`g`ri tashkil etabilish
mahorati to`rtinchi muhim komponent bo`lib xizmat qiladi. Bu erda biz, albatta, har bir
tashviqotchi - notiq uchun xos bo`lgan, juda ham spetsifik-kususiy xususiyatlar hisoblangan
faolliklar boshqacha qilib aytganda auditoriyani boshqara bilish sa`natini nazarta
tutmoqdamiz. endi esa ana shu o`ziga xos kompanentlarni bo`laklarga ajratib eng
zarur ko`nikmalar va bu ko`nikmalarga xizmat qiladigan tobe komponentlar-bo`laklari
tarkibiy qismlari haqida tushuncha berishga urinib ko`ramiz.
Gnostik malakalar. Targ`ibotchi uchun axboratlarni tula qamtab olish bilan bog`liq bo`lgan
malakalar nihoyatda muhum ahmiyatga egadir. Lektor -tashviqotchi bunday axborotlarni
tezda ilg`ay olishi, uni tez va samarali tarzda o`z tinglovchilariga etkaza olish hamda bu
yangiliklarni o`z bilimlarinyng umumiy tizimiga darhol qo`sha bilish. Mahoratiga ega bo`lishi
kerak. Ikkinchidan, mavjud axorotlarni qandaydir bir butun holga keltira olish mahoratini ham,
boshqacha qilib aytganda "mantiqiy" malakalarni mavjud axorotlar bilan boyitib borish ham
shunga taalluqlidir. Garcha bularning hammasi - mazmunga oid o`zgarishlar deb atash to`g`riroq
bo`lsa -da, odatda uni "mantiqiy" malakalar deb yuritadilar. Mazkur axborotni tashviqotchi
qanday"matnli" shaklda bayon etishidan qat`iy nazar u ma`no jihatidan tashviqotchining o`zi
uchun yaxshilab tartib berilgan va mukammal bir holatga keltirgan bo`lishi zarur. Biroq, bu bilan
ham gnostik malakalar ham tugamaydi.
Har bir tashviqotchi o`z faoliyatida (axborotni) idrok qilish mahoratini shakillantirgan
bo`lish kerak. Bunga birinchidan diqqatga xos bo`lgan: umumiy ko`zatuvchanlik
o`tkirlik (ko`ruvchanlik): barqarorlik, kenglik, topa ola xususiyatlar to`grisida alohida -
alohida to`xtalib o`tamiz.
Kuzatuvchanlik - bu odamning tegishli ob`ektni to`g`ri baholay olish va o`sha ob`ek
bilan samarali ishlay olish uchun muhim bo`lgan barcha yangi ma`lumotlarni ilg`ay bilish
va hisobga olish qobiliyatidir. Bizning misolimizda bu tashviqotchi oldindan o`zgarmas
dastur to`zib olmasligi kerak, degan ma`notsi anglatadi. U nimani ko`rish yoki
nimalarni ko`zatishni oldindan belgilay olmaydi, degan gapdir; u o`zi uchun
tnnglovchilarning, tadbir o`tayotgan xonaning va shu kabilarning eng muhim turli
xususiyatlarini belgilab. olish (va bu axborotlardan keyinchalik foydalanishi ham) mumkin.
54
SHunday bir holni tasavvur qilib ko`raylik. Biror muassasada o`tkazilayotgan sotsial -
psixologik mavzudagi ma`ruza vaqtida tashqiqotchi rahbarlikning turli uslublarini bayon
etadi. mazkur muassasaning birinchi qatorda o`tirgan direktori mana shu tasvirlab berilgan
tipdagi rahbar qiyofasida o`zining ko`rib o`tirganini sezadi. Xo`sh, tashviqotchi mana shuni
sezib olishi muhimmi yoki muhim emasmi? Albatta, bu juda muhim , hatto notiq yo`l -
yo`lakay o`z ma`ruzasining butun rejasini bir oz o`zgarturib borishi ham mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
