Say d u lla m irzayev

bo ‘lurm u?
B o rm i senda b izim k a b i insonlar,
I k k i y u z li ishbuzarlar, sh ayton lar?
O 'rto q qonin q on m ay ichgan zuluklar?
Q ardosh etin to 'ym ay ye g a n qoplonlar?
B o rm i senda e r k siz y o ‘qsulning qonin
Gurunglashib, ch og'ir k a b i ichgan lu r?
B o rm i senda butun dunyo tuzugin
О ‘z qopch ig ‘in to ‘Idirgani bu zgu n lar?
B o rm i senda b ir о ‘Ikani yon dirib,
O 'z qozonin q a yn atu vch i xoqon lar?
B o rm i senda qorin -qursoq y o ‘lida
Elin-yurtin, bori-yo‘g‘in sotganlar?
F itra tn in g badiiy n asrdagi izlanishlari h am d iq q a t-e ’tib o rg a 
loyiq. U «O q m o zor», « Z ah ro n in g im oni», «Z ayd va Z aynab», 
«Q iy sh iq esh o n » , « Q iy o m at» k a b i h ik o y a la r, «B edil» n om li 
o c h e r k l a r y o z g a n . Y o z u v c h i n a s r id a d in v a d u n y o k a b i
109

---

m a v z u la r u stu v o rlik q ilad i. 1923-yilda y o zilg an « Q iy o m at»
xayoliy h ikoy asi ad ib ijo d id a salm oqli o ‘rin tu ta d i. A sa r bir 
necha b o r n a sh r etilgan. U n d a P o ch am ir (R o ‘ziqul) b o sh id an
kechgan sarg u zash tlar, uning xayo lan o ‘lib, u d u n y o d a xilm a- 
xil voqealarn in g guvohi b o ‘lganligi tasvirlang an. A sar sujetini 
n a z a rd a tu tib , un i o ‘zb ek tilid a g i ilk m is tik -f a n ta s tik n a s r 
sifatida b ah o lash m um kin. B undan tash q ari asa r tili bo sh d an - 
oyoq y u m o r bilan y o ‘g ‘rilgan. A dib d ah sh atli voqealarn i kom ik
y o ‘1 bilan kulgili ta rz d a ifodalagan. P och am ir u dun y o d ag i ish 
b o s h q a r u v c h i la r n i la q i l l a t a d i . « N e g a s a v o b v a g u n o h n i 
o ‘lch ay d ig a n ta ro z i b itta ? U ni k o ‘p ay tirish k e ra k , m u rd a la r 
n a v b a t k u tib qoldi», — deb M u n k a r N a k irn i g aran g qiladi.
«Q iyom at» asa rid a F itr a t ilohiy m avzuni tasvirlash, xususan, 
P o ch am ir o b ra zin i y a ra tish d a b a rc h a z a m o n la r u ch u n birdek
m uhim g ‘o yalarni o ‘ziga xos bir usul — ezop tilida ifo dalag an. 
F itra t u shbu a sa rd a m a ’joziy til bilan o ‘zining istiqlol h aqidag i 
u m id la rin i, q a lb isy o n in i b ad iiy m u k a m m a l ta rz d a , chiro yli 
ifodalay olgan. A sardagi bu tera n m a ’noni ak ad em ik B axtiyor 
N a zaro v sinchkovlik bilan p ayqab, haqli rav ish d a quyidagilarni 
yozgan edi: « F itra t «Q iyom at»da u d unyo b ah o n a sid a , aslida, 
b u d u n y o — y e r y u z id a , T u r k i s t o n d a s h o ‘r o tu z u m i 
o ‘rn a ta y o tg a n ta rtib la rg a ish o ra qi'iayapti. P o c h a m ir isyoni 
aslida tartib -in tizo m o ‘rn a tish d a b a rc h a h u q u q la rn i o ‘z q o ‘liga 
o lg a n , y a k k a h o k im lik d a ’vo e tg a n im p e riy a tim s o lid a g i 
q u d ra tli kuchga, z o ‘rav onlikka qarshi isyon va sh unga d a ’vatdir. 
Q a h ra m o n n in g , h ech b o ‘lm asa, ism iga, ism in in g m a ’n o sig a 
e ’tib o r bering. H a r bir n a rsa d a yetti o ‘ylab, ish tu tad ig an F itra t 
o ‘z q ah ram o n in i, shunchaki, R o ‘ziqul deb a ta b q o ‘ya qolgan 
em as. Bu esa, im periya keltirgan, s h o ‘ro keltirgan h ay otning , 
ta r t i b n i n g , sh u k u n n in g q u li, d e m a k d ir . R o ‘z iq u ln in g u 
d unyodagi h a ra k a tla ri aslida, shu hay o t, shu tartib , shu k u n g a 
qarshi q aratilg a n isy o n lard ir» .23
«Q iyom at» — badiiy jih a td a n h am pux ta. Y ozuvchi a sa rd a 
ezop tilin in g piching, k in o y a, q o ch irim singari v o sita la rid a n
u stalik bilan fo y dalan gan.