Ўзбекистоп Республикасида хизмат кўрсатган фан арбоби

31-K -8437 
481

---

пайгдан то қайтиб келиш ёки ушланиш пайтигача деб ҳисоблаш 
лозим.
Ҳарбий қисмдан қисқа мудцатга рухеат берилганда, бошқа хиз­
матга тайинланганда ёки бошқа хизмат жойига ўтказилганда хиз­
мат сафаридан, таътиддан ёки даволаш муассасасидан сўнг узрли 
сабабларсиз бир кеча-кундуздан ортиқ, аммо ўн кеча-кундуздан 
кўп булмаган муддат давомида хизмат жойида бўлмаслик ҳарбий 
хизматчи қисмдан ёки хизмат жойидан ташқарида қонуний асос­
ларда бўлган ҳолатда мавжуд бўлиши мумкин.
Узрли сабаблар деб, ҳарбий хизматчининг касаллиги, яқин 
қариндошларининг ўлими, табиий офатлар, хдрбий ҳолат ва бошқа- 
лар саналади.
Ўзбошнмчаляк бнлан ташлаб кетиш узрли сабабларсиз хизмат 
жойида ҳозир бўлмаслиқцир. Агар ҳарбий бир кеча-кундуздан ор- 
тиқ, аммо ўн кеча-кундуздан кўп бўямаган муддатда қисмда бўлма- 
са, жиноий жавобгарликка сабаб бўлади.
Мазкур модданинг l -қисми маъмурий преюдицияга эга. Хар­
бий хизматчи томонидан қисмни ёки хизмат жойини ўзбошимча- 
лик билан ташлаб кетганлик учун интизомий жавобгарлик чораси 
қўлланганидан сўнг яна худди шундай қилмиш содир этилса, айб­
дор жиноий жавобгарликка тортилади.
Жинояг формал таркибли бўлиб, агар ҳарбий хизматчи ҳарбий 
қисмдан ёки хизмат жойидан ташқарида ноқонуний тарзда юрган 
бўлса ёхуд 
10
кун ичида хизмат жойига етиб келмаса, тугалланган 
Хисобланади.
Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади. Жиноят­
нинг мотиви уни квалификация қилиш учун аҳамиятга эга эмас. 
Агар ҳарбий қисмни ёки хизмат жойини ўзбошимчалик билан таш­
лаб кетиш ҳарбий хизматдан бош тортиш мақсадида содир этилган 
бўлса, айбдорнинг қилмиши ЖКнинг 288-моддаси (дезертирлик) 
бўйича квалификация қилинади.
Ушбу модца l -қисмида назарда тутилган жнноятнинг субъекти 
муддатли ҳарбий хизматчидир.
287-модца 2-қисмининг объектив томони муддатли хизмат хэр- 
бий хизматчиси, офицерлар таркибидан бўлган шахс, прапорш- 
чик, мичман ёки ҳарбий хизматни контракт (шартнома) бўйича 
ўгаётган ҳарбий хизматчининг қисм ёки хизмат жойини ўзбошим- 
чалик билан ташлаб кетиши, шунингдек узрли сабабларсиз белги­
ланган ўн кундан ортиқ, лекин бир ойдан кўп бўлмаган муддат 
давомида хизмат жойига етиб келмаслигида ифодаланади.

---

Офицерлар таркибидан бўлган 
шахс,
прапоршчик, мичман ёки 
ҳарбий хизматни контракт (шартнома) бўйича ўтаётган ҳарбий 
хизматчилар ҳарбий қисмда ёки хизмат жойида хизмат пайтцда 
ҳозир бўлишлари керак. Ҳарбий хизматни ўташдан ташқари бўш 
пайтларда бу тоифа ҳарбий хизматчилар ҳарбий қисм ёки хизмат 
жойидан ташқарида бўлшплари мумкин. Шунга биноан ҳарбий хиз- 
матчиларнинг бу тоифаси учун ҳарбий қисмни ёки хизмат жойини 
ўзбопшмчалик билан ташлаб кетиш деганда, уларнинг хизматни 
ўташи керак бўлган пайтда узрли сабабларсиз хизматни ўташга 
чиқмаганлигини назарда тутиш керак
Ушбу модда 2-қисмида назарда тутилган қилмишнинг субъекг- 
лари муддатли хизмат ҳарбий хизматчиси, офицерлар таркибидан 
бўлган шахс, прапоршчик, мичман ёки ҳарбий хизматни контракт 
(шартнома) бўйича ўгаётган ҳарбий хизматчи бўлишлари мумкин.
287-модданинг 3-қисмида муддатли хизмат ҳарбий хизматчи­
си, офицерлар таркибидан бўлган шахс, прапоршчик, мичман ёки 
ҳарбий хизматни контракт (шартнома) бўйича ўтаётган ҳарбий 
хизматчининг ҳарбий қисм ёки хизмат жойини ўзбошимчалик би­
лан ташлаб кетиши, шунингдек хизматга белгиланган муддатдан 
узрли сабабларсиз бир ойдан ортиқ вақгда етиб келмаслиги учун 
жаюбгарлик белгиланган.
Ушбу модданинг 4-қисмида муддатидан қатьи назар мазкур 
моддада кўзда тутилган ҳарбий қисмни ёки хизмат жойини ўзбо- 
шимчалик билан ташлаб кетиш жанговар вазиятда содир этилган­
да, айбдорга жавобгарлик белгиланган.
2 -§ . Дезертнрлик 
(ЎзР Ж К 288-моддасн)
Жиноятнинг объекги белгиланган ҳарбий хизматни ўташ тарти­
би хисобланади.
Жинояпшнг объектив томони ҳарбий хизматдан бутунлай бўйин 
товлаш мақсадида ҳарбий қисм ёки хизмат жойини ўзбошимчалик 
билан ташлаб кетиш, шунингдек шу мақсадца хизмат жойига етиб 
келмаслик хисобланади.
Таҳлил этилаётган қилмиш давомли жиноят хисобланади. Жи­
ноят дезертир ушланган ёки хоҳиши билан келган пайтдан тугал­
ланган хдсобланади.
Айбдор ҳарбий қисмда ёки хизмат жойида бўлмаган вақг жино­
япш нг квалификация қилиниши учун аҳамиягга эга эмас.
483

---

Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади. Жиноят 
субъектив томонининг зарурий белгиси хизмат жойини ёки хар­
бий қисмни ўзбошимчалик билан ташлаб кетиш мақсадидир.
Ҳарбий қисмни ёки хизмат жойини ташлаб кетиш, шунингдек 
хизмат жойига вақгида етиб келмасликҳарбий хизматдан бугун- 
лай бўйин товлаш мақсадида содир этилган бўлиши лозим.
283-модда 1-қисмида кўзда тутилган жиноятнинг субъекти муд­
датли ҳарбий хизматчиси бўлиши мумкин.
Ушбу модданинг 2-қисмида офицерлар таркибидан бўлган шахс, 
прапоршчик, мичман ёки ҳарбий хизматни контракт (шартнома) 
бўйича ўтаётган ҳарбий хизматчилар томонидан содир этилган де- 
зертирлик учун жавобгарлик кўзда тутилган.
3-§ . Ҳалок бўлаётган ҳарбий кемани ташлаб кетиш 
(Ў зР Ж К 289-модцаси)
Жиноятнинг объекти ҳарбий кема фалокатларга дучор булган 
ёки авариялар ёхуд ҳалокат пайгида белгиланган ҳарбий қоидалар 
тартиби хисобланади.
Объектив томондан жиноят ҳалок бўлаётган ҳарбий кемани ўз 
хизмат вазифаларини охиригача бажармаган командир томонидан, 
шунингдек командирнинг тегишли фармойиши бўлмасдан, кема 
командаси таркибидаги шахс томонидан ташлаб кетилишида ифо­
даланади.
Ҳарбий кема командири ва командасининг хизмат мажбурият­
лари устав билан тартибга солинган бўлиб, унга кўра кема коман­
дири ва команда аъзолари фалокатлар, авариялар пайтвда ҳарбий 
кемани қутқариш учун барча иложи бўлган чораларни кўришлари 
лозим.
Командирнинг зиммасига бевосита одамларни, мол-мулкни ҳуг- 
қариш мажбурияги юклатилган. Командир кемани қутқаришучун 
барча чораларни кўрган, аммо уни қутқаришнинг иложи кол- 
май, кемани тарк этиш керак, деб ҳисоблаганда, у кемани тарк 
этишга фармойиш беради. Командир кемани ҳаммадан кейин тарк 
этади.
Хизмат мажбуриятларини охиригача бажармаслик деганда, Ус- 
тавга мувофиқ ўз мажбуриятларини буткул бажармаслик ёки тўла 
ҳажмда бажармаслик тушунилади.
Ҳалок бўлаёттан кемани ташлаб кетганлик учун команда аъзо­
ларининг жавобгарлига хэрбий кема командир ининг кемани, мол-
484

---

мулкларни ва ҳужжатларни қутқариш борасидаги буйруқ ва фар- 
мойишларини бажармашнлари тақдирда вужудга келади. Команда 
аъзоларидан ҳеч бири кемани кема командир ининг фармойишисиз 
ташлаб кетиши мумкин эмас.
Жинояг ҳалок бўлаётган ҳарбий кема командир ининг ўз хизмат 
вазифаларини охиригача бажаршй уни ташлаб кетганлиги аниқ- 
ланган, шунингдек командирнинг тегишли фармойиши бўлмас- 
дан, кема командаси таркибидаги шахс томонидан ташлаб кетил- 
ган пайтидан бошлаб тугалланган хисобланади.
Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади. Командир 
кемани ўз хизмат мажбуриятларини бажармасдан ёки тўлиғича ба- 
жармасдан ташлаб кетаётганини ва кетишни истаётганини тушу­
ниб етиши лозим. Бу жиноят эҳтиётсизлик оқибатида содир этил- 
ганида айбдор жавобгарликка тортилмайди.
Кеманинг команда аъзоси томонидан ташлаб кетилиши ҳам кэсд- 
дан содир этилади.
Айбдор ҳарбий кема командирининг кўрсатмасисиз кемани тарк 
этаётганини тушуниши ва шуни иста ган бўлиши лозим. Айбнинг 
эҳгиётсизлик билан содир этилгани жиноий жавобгарликни ис­
тисно қилади.
Жиноятнинг субъекти кема командири ёки команда аъзоси були­
ши мумкин.
Ушбу модданинг 2-қисмида жанговар вазиятда кемани ташлаб 
кетганлик учун жавобгарлик белгиланган.
4 -§ . Ўзииинг бирон аъзосини майнб қилиш нули билан 
ёки бошқа усулда ҳарбий хизматдан буйин товлаш 
(Ў зР Ж К 290-моддаси)
Жиноятнинг объекти — ҳарбий хизматни ўташнинг белгиланган 
тартибидир.
Объектив томондан жиноят ҳарбий хизматчи ўзининг бирор 
аъзосини майиб қияишида, яъни ўз баданига бирон шикает етка­
зиш йўли билан, шунингдек ўзини ёлғондан касалликка солиб, 
Хужжатларни қалбакиланггириш ёки бошқача алдаш йўли билан 
ҳарбий хизматни бажаришдан (ўгашдан) бўйин товлаши, уни ба- 
жаршцдан бош тортишида ифодаланади.
Бу жиноятни содир қилишнинг биринчи усули - ҳарбий хиз­
матдан ўзининг бирон аъзосини майиб қилиш, яъни ҳарбий хиз­
матни ўтаётган шахс томонидан ўз совшгига ҳарбий хизматни
485

---

ўгашга тўсқинлик кдладиган даражада зарар етказишдир. Совшққэ 
зарар етказиш усуллари турлича бўлиши мумкин (қуролни, бошка 
предметларни ишлатиш йўли билан ва бошқалар), бироқ бу жино­
ятни квалификациялаш учун аҳамиятли эмас.
Ҳарбий хизматдан бўйин товлашнинг иккинчи усули касал­
ликни ёлтондакам рўкач қилишдир.
Касалликни ёлтондакам рўкач қилиш деганда, тиббий комис- 
сияни ҳарбий хизматни ўгаши керак бутан шахсда хизматни ўгашга 
тўсқинлик қиладиган қандайдир касаллик мавжудлиги борасида 
алдашнинг ҳар қандай йўллари, ўзини ёлтондакам кўр, кар ёки 
руҳий касал қилиб кўрсатиш ва ҳоказо тушунилади.
Ҳарбий хизматдан бўйин товлашнинг учинчи усули ҳужжат- 
ларни қалбакиллаштириш йўли билан амалга оширилади.
Ҳужжатларни қалбакилаштириш деганда, ҳужжатларни қалба- 
килаштириш ёки тегишли комиссияларга ҳарбий хизматдан озод 
қилишга асос бўладиган сохта ҳужжатларни такдим этиш тушуни­
лади. Масалан, касал эканлик ёки ҳарбий хизматдан озод қилишга 
асос бўладиган бошқа ҳолатлар тўғрисида сохта маълумотнома так­
дим этиш бунга мисол бўла олади.
Бошҳача йўл билан алдаш деганда, ҳарбий хизматдан озод қилиш 
ваколатига эга бўлган тегишли идораларни чалгитиш учун қўллан- 
ган ҳар қандай усулларни тушуниш лозим.
Ҳарбий хизмат вазифаларини ўташдан бош тортиш деганда, 
бирор-бир қонуний асосларга эга бўлмасдан ҳарбий хизматни 
ўташдан оғзаки ёки ёзма шаклда бевосита бош тортиш тушу­
нилади.
Ҳарбий хизматни ўташдан бош тортиш формал таркибли жи­
ноят бўлиб, ҳарбий хизматчи ўзининг бирон аъзосини майиб қил- 
ган, яъни ўз баданига бирор йўл билан шикает етказган, шунинг­
дек, ўзини ёлгондан касаликка солиб, ҳужжатларни қалбакилаш- 
тирган ёки бошқа йўл билан алдаб ҳарбий хизматдан бўйин товла- 
ган ёки бу хизматни бажаришдан бош тортган пайтдан тугалланган 
ҳисобланади.
Субъектив томондап жиноят қасдцан содир этилади. Мақсад - 
ҳарбий хизматни ўгашдан бош тортишдир.
Жииоятнииг субъекти ҳарбий хизматни ўташи керак бўлган ёки 
ўгаётган шахедир.
Таҳлил этилаётган модданинг 2-қисмида жанговар вазиятда со­
дир этилган ҳарбий хизматни ўташдан бош тортганлик учун жа­
вобгарлик белгиланган.

---

5 -§ . Қоровул хизматини ўташ қоццаларинн бузиш 
(Ў зР Ж К 291-моддаси)
Мазкур жиноятнинг объекги қоровул хизматини ўташнинг бел­
гиланган тартибидир. Қоровул хизматини ўташ тартиби Ўзбекис- 
тон Республикаси Куролли Кучлари гарнизон ва қоровул хизмати 
устави билан тартибга солинади.
Объектив томондан жиноят қоровул (соқчилик) хизмати ички 
устав қоидаларини қоровул таркиб ига кирган шахс томонидан, 
башарти, мазкур қоровул бундай оқибатларнинг олдини олиш учун 
қўйилган ҳолда, зарарли оқибатлар келтириб чиқарадиган бузиш- 
да ифодаланади.
Ўзбекистон Республикаси Куролли Кучлари гарнизон ва қоро- 
вул хизмати уставига мувофиқ қоровул хизмати ҳарбий бай- 
роқлар, қурол-аслаҳа, ҳарбий ва бошқа техника, ўқ-дорилар, 
портловчи моддалар, бошқа мол-мулклар сақланадиган омбор- 
ларнинг ва бошқа ҳарбий ва давлат объектларининг мустаҳкам 
қўриқланиши ва мудофаа қилиниши учун, шунингдек, ҳибсга 
олинган ва ҳукм қилинган, гауптвахтада ва интизомий қисм- 
ларда сақланадиган шахсларни қўриқлаш учун таъсис этилади. 
Ҳарбий кемаларда кема уставига мувофиқ муҳимлиги ва аҳами- 
ятига кўра қоровул хизматига тенглаштириладиган соқчилик 
хизмати ташкил этилади.
Ушбу модда бланкет диспозициялидир. Айбдорни жиноий жа­
вобгарликка тортиш учун гарнизон ёки қоровул хизмати Устави- 
нинг бирор-бир моддаси бузилган бўлиши ва қоровул хизмати 
Устави қоидаларига риоя қилмаслик вазиятида қўриқпанаётган 
объекгларга зарар етказиш оқибатларининг рўй берган бўлиши шарт. 
Жиноятнинг зарурий белгиси гарнизон ва қоровул хизмати Уста- 
вини бузиш ва етказилган зарарли оқибатлар ўртасидаги сабабий 
богланишнинг мавжудлигидир.
Зарарли оқибатлар — қоровул қўриқяаётган мол-мулкнинг ўғри- 
ланиши, нобуд қилиниши, шикастланинш, сақпанаётган маҳкум- 
нинг қочиши, ҳарбий хизматчиларнинг патрул нарядчининг ҳара- 
катсизлиги боис жамоат тартибини қўпол равишда бузинш ва бош- 
КЭлардир.
Субъектив томондан жиноят қасддан ёки эҳгиётсизлик оқиба- 
тида содир этилади. Жиноятнинг мотив ва мақсади унинг квали- 
фикацияси учун аҳамиятга эга эмас.
Жиноятнинг субъекти қоровул таркнбига кирган шахсдир.
487

---

Мазкур модданинг 
2
-қисмида қоровул хизматини ўгаш қоида- 
ларини бузганлик
1
) баданга оғир шикает етказилишига;
2
) одамўлишига;
3) бошқа оғир оқибатларга сабаб бўлганда, яъни жазони о гар­
да пгшрувчи ҳолатлар учун жавобгарлик белгиланган.
Бошқа огар окдбатлар деганда, қўриқланаётган хавфли жино- 
ятчининг қочинш, қурол, ҳарбий аслаҳалар, портловчи модцалар, 
портлатувчи ускуналарнинг ўғирланиши, ҳарбий техниканинг 
шикастланиши ёки нобуд қилишшш ва бошқалар тушунилади.
Мазкур модданинг 3-қисмида жанговар вазиятда қоровул хизма­
тини ўгаш қоидаларини бузганлик учун жавобгарлик белгиланган.
6
-§. Ички хизматни ўташ ёки гарнизоида 
патруллик қилиш қоидалариии бузиш 
(Ў зР Ж К 292-моддаси)
Жиноятнинг объекта — Ўзбекистон Республикаси Қуролли Куч- 
ларида ички хизмат ўташ ва гарнизонда патруллик килиш қоида- 
ларвдир.
Объектив томондан жиноят ички хизмат устави қоидаларини, 
шунингдек гарнизонда тегишли хизмат зарарли оқибатларнинг ол­
дини олиш учун тайинлангани ҳолда, патруллик қилиш қоидала- 
рини келтириб чиқарадиган тарзда бузищца ифодаланади.
Ички хизмат Уставига биноан ички тартибни сақиаш, қисм 
(бўлинма) бинолари ва мол-мулкини қўриқлаш, шунингдек ички 
хизматнинг бошқа мажбуриятларини бажариш учун ҳарбий хиз­
матчилар ичидан кунлик (сугкалик) наряд (қоровул ва соқчилик- 
дан ташқари) тайинланади. Мазкур наряд ички тартиб-қоидалар 
бажарилишини таъминлайди, қисмнинг назорат-ўгказув пункти- 
ни бошқаради, шахсий таркибни, ҳарбий қисмдаги қурол-аслаҳа- 
ларни, ўқ-дориларни, бино ва мол-мулкни қўриқдайди, шунинг­
дек ички хизматга доир бошкэ вазифаларни бажаради.
Патрул хизмати ҳэр бир гарнизонда гарнизон бошлиги буйруга 
билан ҳарбий хизматчилар томонидан кўчаларда ва бошқа жамоат 
жойларида, вокзалларца, бекатларда ва бошкэ жойларда тартибни 
сақлаш ва ҳарбий хизматчиларнинг ҳарбий интизомга риоя қили- 
шини назорат қилиш учун ташкил этилади.
Мазкур модца бланкет диспозициялвдир. Шахсни жиноий жа­
вобгарликка тортиш учун ички хизмат Уставининг қайси моддаси
488

---

бузилгани, зарарли оқибатлар юзага келганлиги факги ҳдмда қоида- 
бузарлик ва оқибатлар ўртасидаги сабабий богланиш мавжудлиги 
зарур. Ички хизматни ўгаш қоидалари бузилган, аммо зарарли 
оқибатлар келиб чиқмаган ҳолларда айбдор интизомий жавобгар­
ликка тортилади.
Субъектив томондан жиноят қасддан ёки эҳгиётсизлик оқиба- 
тида содир этилади. Жиноятнинг мотив ва мақсади унинг квали­
фикация қилиниши учун аҳамиятга эга эмас.
Жнооятнннг субъекти нарядда ёки патрул хизматида бўлган хар­
бий хизматчидир. Бу қисм бўйича навбатчи ва унинг ёрдамчиси, 
НРП (назорат-рухсат пункги) бўйича навбатчи ва унинг ёрдамчи­
си, дневальнийлар (казарма бўйича навбатчи), навбатчи фельд­
шер, ошхона бўйича навбатчи, посилниклар (хат-хабар элтувчи- 
лар), кунлик навбатчилар ва бошқалар бўлиши мумкин.
7-§. Ж анговар навбатчиликни ўташ қоидаларини бузиш 
(Ў зР Ж К 293-модцаси)
Жиноятнинг объекги — Ўзбекистон Республикаси Куролли Куч­
лари ички хизмат Уставида ва ҳар бир қўшин турига тегишли 
қўмондонликнинг меъёрий актларида белгиланган жанговар нав­
батчиликни (жанговар хизматни) ўгаш тартибидир.
Объектив томонвдан модданинг l -қисмида жавобгарлик белгилан­
ган жинояг жанговар навбатчиликни ўгаш, жанговар хизмат қоидала- 
рини бузиш, қўриқланаётган обьекшарга зарар етказилишига ёки жан­
говар топшириқ бажарилмай қолишига олиб келганида юзага келади.
Жанговар навбатчилик (жанговар хизмат) навбатчи кучлар ва 
воситалар томонидан амалга оширилади, унинг таркибига ҳарбий 
расчётлар, экипажлар, жанговар таъминот ва хизмат кучлари ҳамда 
воситалари киради.
Жанговар навбатчиликни ўгаш (жанговар хизмат) қоидалари- 
ни бузиш жанговар постдан кетиб қолиш, постда ухлаб қолиш ва 
бошкдларда ифодаланиши мумкин.
293-модда бланкет диспозицияли. Ҳар бир муайян ҳолатда жан­
говар навбатчиликни ўташнинг (жанговар хизматнинг) қайси 
қоидаси бузилганини, қўриқлаш объектига етказилган зарар ни, 
ҳарбий топшириқни бажармаганлик фактини ҳамда улар ўртасица- 
ги сабабий богланиш мавжудлигини аниқлаш лозим.
Агар жанговар навбатчиликни ўташ (жанговар хизмат) қоида- 
ларини бузиш қўриқлаш объекгларига зарар етказмаган ёки ҳар-
489

---

бий топшириқнинг бажарилмай қолипхига олиб келмаган бўлса, 
айбдор интизомий жазога тортилади.
Субъектов томондан жиноят қасддан ёки эҳтиётсизлик оқиба- 
тида содир этилади. Унинг мотив ва оқибатлари турлича булиши 
мумкин, аммо бу жиноятнинг квалификация қилиниши учун 
аҳамиятли эмас.
Жиноятнинг субъекти экипаж жанговар расчёта навбатчи сме- 
наси ёки бошқа жанговар хизматни ўтайдиган тузилма таркиб ига 
кирувчи ҳарбий хизматчи ҳисобланади.
Мазкур жинояг-ҳуқуқий норманинг 2-қисмида Ўзбекистон Рес­
публикасига тўсатдан қилинган ҳужумни ўз вақгада пайқамаган- 
лик ёки даф эгмаганликда ифодаланган, шунингдек огир оқибат- 
ларга олиб келган жанговар навбатчиликни ўгаш қоидаларини буз­
ганлик учун жавобгарлик кўзда тутилган.
Мазкур моддада кўзда тутилган маънодаги огар оқибатлар де­
ганда, Ўзбекистон Республикаси хавфеизлигига сезиларли зарар 
етказиш, масалан, мамлакат ҳудуди ёки ҳарбий объектларга зарба 
бериш, ҳзрбий техниканинг шикастланипш ёки нобуд бўлипш, 
одамларнинг ўлиши ва ҳоказо тушунилади.
8
-§ . Чегара хизматини ўгаш қондалариии бузнш 
(ЎзР Ж К 294-модцаси)
«Узбекистон Республикаси давлат чегараси тўғрисида»ги Қонунга 
мувофиқ давлат чегарасини қўриқлаш қуйидагаларни ўз ичига ола­
ди: чегарани ноқонуний ўзгартириш, бузиб ўгишга бўлган ҳар кан­
дай уринишнинг олдини олиш, қўшин гуруҳлари ва тўдаларнинг 
Ўзбекистон ҳуцуцига нисбатан қилинадиган қуролли тажовузини қай- 
тариш, чегарадаги қуролли ва бошқа игвогарликларга йўл қўймас- 
лик; кўрсашлган тажовузлардан аҳолини, муж ва ашёларнинг барча 
шаклларини ҳимоя қилиш, чегарани бузиб ўшшнинг олд ини олиш 
ва бунга йўл қўймаслик; чегара оркэли портловчи, заҳарловчи, ра­
диоакгив, наркотик воситаларнинг, қурол-яроғ, ўқ-дорилар ва бош- 
КЭ Ўзбекистон Республикасига олиб кириш ва олиб чиқиш та кик- 
лантан предметларнинг олиб ўшлишига йўл қўймаслиқ чегара орқа- 
ли ман қилинган, мамлакатимизнинг иқгисодий ва сиёсий манфаат­
ларига зарар етказувчи маълумотларни ифодаловчи нашрлар, видео 
ва ауциоёзувларнинг олиб ўтилишига йўл қўймаслик ва ҳоказо.
Жиноятнинг объекги чегара хизматини ўгашнинг белгиланган 
тартибидир.

---

Объекте томондан жиноят чегарачилар наряди таркибида бўлган 
шахснинг чегара хизматини ўгаш қоидаларини бузиши натижаси­
да чегара дахлсизлигининг бузилиши мумкинлигида ифодаланади.
«Узбекистон Республикаси давлат чегарасини қўриқлаш тўғри- 
сидаги Низом»да, шунингдек давлат чегарасини қўриқлаш тўғри- 
сидаги чегара наряди шахсларнинг муайян вазифаларини белги­
ловчи инструкцияларда ва Миллий хавфсизлик хизматининг Че­
гара қўшинлари бошқармаси раҳбариятининг алоҳида буйруқлари- 
да чегара хизматини ўташ қоидалари ва тартиби ўрнатилган.
294-модда бланкет диспозицияли бўлиб, ҳар бир муайян ҳолат- 
да чегара хизматини ўташ тартибининг қандай бузилиши содир 
бўлганини ва бу қоидабузарлик Ўзбекистон Республикаси чегара­
лари дахлсизлигига зарар етказиши мумкин ёки мумкинмаслиги- 
ни аниқлаш тақозо этилади.
Жиноят чегарачилар наряди таркибида бўлган шахснинг чегара 
хизматини ўташ қоидаларини, чегаранинг дахлсизлигини бузиши 
мумкин бўлган пайгдан бошлаб тугалланган ҳисобланади.
Субъекте томондан жиноят қасддан ёки эҳтиётсизлик оқиба- 
тида содир этилади.
Жнноят субъекта чегара хизматини ўташ қоидаларини бузган 
ва бу чегаранинг дахлсизлигини бузиши мумкин бўлган чегарачи­
лар наряди таркибида бўлган шахс ҳисобланади.
Мазкур модданинг 
2
-қисмида чегара хизматини ўташ қоидала- 
рини: 
1
) қонунга хилоф равишда чегарадан ўгиш; 
2
) бошқа ошр 
окдбатларга сабаб бўлган ҳолда бузганлик учун жавобгарлик бел­
гиланган.
Чегарадан конунга хилоф равишда ўтиш деганда, Ўзбекистон 
Республикаси чегарасидан ҳокимиятнинг ваколатли идоралари рух­
сатисиз ҳар ғ^ндай йўналишда ўтиш тушунилади.
Бошқа ошр оқибатлар деганда, Ўзбекистон Республикаси ҳуду- 
дига қуролланган тўдаларнинг бостириб кириши, одамларнинг ўли- 
ми ва бошкрларни тушуниш лозим.

---

1. Офицерлар таркибидан бўлган шахс, прапоршчик мичман 
ёки ҳарбий хизматни шартнома бўйича ўтаётган шахслар жиноий 
жавобгарлик шартларининг муддатли ҳарбий хизматчилар жиноий 
жавобгарлик шартларидан фарқи.
2. Дезертирлик нима? Унинг қисм ёки хизмат жойини ўзбо- 
шимчатик билан ташлаб кетишдан фарқи нимада?
3. Ўзининг бирор аъзосини майиб қилиш йўли билан ҳарбий 
хизматдан бўйин товлаш деганда нимани тушунасиз? Уни содир 
этишнинг қандай усуллари бор? Бошка усулда ҳарбий хизматдан 
бўйин товлашга нималар киради?
4. Жанговар вазияг деганда нима тушунилади?
5. Қоровул хизмати ўташ қоидаларини бузишга нималар кира­
ди? Ушбу жиноятни тўғри квалификация қилишнинг асосий шарт­
лари.
6
. ЖКнинг 291-моддасидаги зарарли оқибатлар жумласида нима 
назарда тутилади?
7. Ички хизматни ўгаш ёки гарнизонда патруллик қилшп қоида- 
ларини бузишнинг крндай усуллари бор? ЖКнинг 292-моддасида- 
ги зарарли оқибатлар деганда нималар назарда тутилади?
8
. Жанговар навбатчиликни ўгаш қоидаларини бузиш нималар­
да намоён бўлади?
9. Чегара хизматини ўташ қоидаларини бузиш деганда нимани 
тушунасиз? Ушбу бузишлар қандай огир оқибатларга олиб келиши 
мумкин?

---

XXIII боб. Ҳ А РБИ Й МУЛКНИ САҚЛАШ ЁК И УНДАН 
Ф О Й Д А Л А Н И Ш ТАРТИБИГА Қ А Р Ш И Ж И Н О ЯТЛА Р
1-§. Ҳарбнй мулкни беҳуда сарфлаш, 
йўқотиш ва ишдан чиқариш 
(Ў зР Ж К 295-моддасн)
Таҳлил этилаётган жиноятнинг объекти Ўзбекистон Республи­
каси Куролли Кучларида ўрнатилган ҳарбий мулкни сақлаш ва 
ундан фойдаланиш тартибидир.
Жиноятнинг предмети ҳарбий хизматчига фойдаланиш учун бе­
рилган шахсий муж, ҳарбий аслаҳэлар, қурол, ўқ-дорилар. ҳаракат- 
ланиш воситалари, асбоб-ускуналар, техник таъминот ашёларидир.
Объектив томондан 295-модцанинг 1-қисмида кўзда тутилган 
жиноят муддатли ҳарбий хизмат хизматчисининг шахсан ўзи фойда­
ланиш учун берилган ҳарбий аслаҳа-анжомларни: 
1
) сотиши; 
2
) фой­
даланиш учун бировга бериши; 3) гаровга қўйишида ифодаланади.
Мазкур модда биринчи қисмининг предмети фақат аскарнинг 
аслаҳа-анжомлари бўлипш мумкин. Масалан, ускуналар, пойаб- 
зал, асбоблар ва ҳоказо.
Аскарлик аслаҳа-анжомларнни сотиш деганда, уларни бошқа 
шахсларга қандайдир модций тўлов эвазига ёки бошқа предмет­
ларга алмашиш орқали бериш тушунилади.
Ҳарбий аслаҳа-анжомларни сотиш улар сотилган пайтдан ту­
галланган жиноят ҳисобланади.
Ҳарбий аслаҳа-анжомларни фойдаланиш учун бировга бериш 
уларни совга қилшцца, бериб туришда ифодаланади, бунда берши 
вақги (доимийга ёки вақгинчага) аҳамиятли эмас. Бу шаклдаги 
жиноят ҳарбий аслаҳа-анжом берилган пайтдан бошлаб тугаллан­
ган ҳисобланади.
Гаров — аслаҳа-анжомларни бошкэ бировга вақгинча сақлаш ва 
қайтариб бериш шарти билан топшириш ва улар учун пул ёки 
бошқа модций қийматларга эга бўлшццир. Ҳарбий аслаҳа-анжом- 
ларни беҳуда сарфлашнинг бу усули гаров расмийлаштирилгандан 
бошлаб тугалланган ҳисобланади.
Субъектив томондан ҳарбий аслаҳа-анжомларни беҳуда сарф­
лаш кэсдцан содир этилади. Жиноятнинг мотив ва мақсади унинг 
квалификация қилиниши учун аҳдмиягга эга эмас.
Жиноят субъекти фақат муддатли хизматнинг ҳарбий хизмат-