Qurilish materiallari, buyumlari va konstruktsiyalarini ishlab chiqarish

5.1.Intruziv va effuziv jinslar, yotish shakllari,turlari. 
 
SHunday qilib, magma litosferaga kirib, ammo Yer ustiga chiqa olmasdan, mag‘lum 
chuqurliklarda batolitlar, lakkolitlar, shtoka, dayka hosil qilishi yoki Yer ustiga otilib chiqib, 
lava oqimi holida to‘planishi mumkin. Intruziv jinslar Yer bag‘rida turli chuqurliklarda bosim 
ostida asta - sekin bir tekisda sovishi boisidan kristallari donador yoki yirik bo‘ladi. Ana shu 
sabablarga ko‘ra ham to‘la kristallanib ulgurgan bu jinslar zich, zalvorli, g‘ovakligi juda kichik 
bo‘ladi. Effuziv tog‘ jinslari magmaning Yer ustiga otilib chiqib tarkibida gaz, suv bug‘lari 
mavjudligi va tez sovishi oqibatida to‘la kristallanib ulgurmaydi va bu jinslar o‘ziga xos 
bo‘lgan kristalli, mayda kristalli, porfirli va amorfli (shishasimon) tuzilishiga ega bo‘ladi. 
Vulqon katta kuch, shiddat bilan Atmosferaga yorib chiqar ekan o‘zi bilan magmaning 
changlari (kullar, qumlar) shuningdek yirik sovub ulgurgan magma bo‘laklari - lapilla va 
vulqon bombalarini ilashtirib oladi. TSementlashib birikib qolgan bu tog‘ jinslari suv 
havzalari, yon bag‘irliklarda cho‘kindi materiallar bilan birikib vulqon tuflari va 
brekchiyalarini hosil qiladi. Magmatik tog‘ jinslarini mineralogik tarkibini ko‘zdan 
kechirilganda ularning 90% silikatlardan, dala shpatlaridan, kvarts, amfibolalar, piroksenlar, 
olivin, slyudalardan tuzilganligini ko‘ramiz. Tarkibidagi qumtuproq tarkibiga ko‘ra ular 4 - 
guruhga bo‘linadi: Nordon, o‘rtacha nordon, asosli va ulg‘tra asoslidir. 
Magmatik tog‘ jinslarining ular tarkibidagi SiO
2
miqdoriga qarab klassifikatsiyasi.
Yuqoridagi jadvalda eng ko‘p uchraydigan intruziv (chuqurlik) jinslari va aynan 
uxshashliklari, effuziv jinslari keltirilgan. 
Nordon jinslarda asosiy jins tashkil etuvchi Minerallar dan; kaliyli dala shpatlari (60% ga 
yaqin) va kvarts (30-35%) sanaladi. Qumtuproq tarkibi bo‘yicha guruhlarga bo‘linishi amaliy 
ahamiyatga egadir. SiO
2
miqdori kamayib borgan sari, ya‘ni granitlardan gabbroidlarga yoki 
porfirlardan diabazlarga o‘tishi sifatiga qarab zichlik, mustahkamlik, zarbiy qovushqoqlik ortib 
boradi, jinslarning Yerish harorati kamayadi, rangi esa qoramtir tus oladi.