Qurilish materiallari, buyumlari va konstruktsiyalarini ishlab chiqarish

 
 Yer
bag‘ridan qaynoq moddalarning gaz, suyuq yoki 
qattiq holda Yer ustiga ko‘tarilib chiqish protsessi - 
vulqon hodisalari deb ataladi. Yer ichidan chiqkan 
hamirsimon, suyuqlangan qumtuproqga to‘yingan qattiq 
mahsulotlar, hamda suv bug‘lari otilib chiqqan joylarda 
vulqon mahsuloti - magma hosil bo‘ladi. Qizigan magma 
Yer qobig‘idagi yoriqlar orqali yuqoriga ko‘tarilib borib, 
uning ichida qotib qoladi va intruziv (chuqurlik) jinslarini 
hosil qiladi. (3.1 - rasm) 
Magmaning Yer yuziga otilib chiqib qotib qolgan turlari effuziv (oqma) jinslar deb 
ataladi. Lekin Yer po‘sti magmaning Yer ustiga yaqin ko‘tarilishiga va Yer yuziga otilib 
chiqishiga hamma vaqt ham yo‘l beravYermaydi. Magma, ko‘pincha Yer po‘stining 
chuqur qismlarini suyultirib, yoki boshqacha aytganda, litosferaning chuqur qavatlari 

---

41 
orasida qolib, b a t o l i t l a r deb ataluvchi gigant massalar to‘plamini hosil qiladi.(3.2-
rasm) 
Batolitlar yaxshi kristallangan tog‘ jinslaridan iborat 
bo‘lib, odatda, katta chuqurliklarda yotadi. Ammo tog‘ 
jinslari yemirilib, ustlari ochilib qolganda Yer yuzasiga 
chiqadi. Bu hol ko‘pincha, tog‘lik rayonlarda ro‘y beradi. 
Magma bag‘zan, Yer ustiga yaqinlashib kelsa
i
ham, lekin 
uning oxirgi qatlamlarini yorib chiqishga kuchi yetmaydi, 
ammo bu qatlamlarning yuqoriroq ko‘tarilishidan hosil 
bo‘lgan bo‘shliqni o‘z massasi bilan to‘latadi. Qatlamlar 
orasiga kirib qolgan bunday massa, odatda, yuqori 
qatlamlarni gumbaz shaklida yuqoriga ko‘taradi, buxanka 
non shaklini to‘plamlarni hosil qiladi. Magmaning Yer 
ustiga chiqmasdan, balki Yer qatlamlarini orasiga kirib, yuqoridagi shaklda qotgan xili l 
a k k o l i t deb ataladi. 
Yer bag‘ridan ko‘tarilgan magma, ko‘pincha, tog‘ jinslaridagi darzlarni to‘ldiradi va 
m a g m a t i k t o m i r l a r (shtoka) deb ataladigan plitasimon to‘plamlarni hosil 
qiladi. Agar parallel ustki to‘g‘ri chiziq tarzida qotsa, d a y k a l a r deb ataladi.