|
Аикхс-кклоголар
(c u -y a x sh i)d a o q sil sin lczi faol kcchadi. X ro m a tin fib rillalari o 'z nav b atid a
D N K va o q sild a n tu zilg an (D N P - d c z o k sirib o n u k lc o p ro tc id la r). B ir h u jay rad a
D N K m o lc k u la la rin in g u m u m iy u zu n lig i 170 sm ga tcn g kcladi.
X ro m a tin n in g s tru k tu r b irlig i n u k lc o so m a d cy ilad i. G e n c sa, D N K bir
q ism i va irsiy b irlik h iso b lan ad i. U n d a a m in o k islo ta la r k ctm a-k ctlig i axboroti
n u k lc o tid la r k ctm a-k ctlig i sh ak lid a saq lan ad i, h u jay ra siklida u lar k o 'p ay ish
x u su s iy a lig a ega.
X ro m a tin n in g 60-70 foizi oqsil b o 'lad i, o q silla r g isto n li va g islo n siz
o q sillard an iborat. G isto n la r x ro m a tin d a D N K jo y la sh u v in i va tran sk rip siy an i
b o sh q arad i. B ir x ro m a tin ip in in g q alin lig i 25 nm . X ro m a tin atrofida
p c rix ro m a tin fibrillalari va i-R N K tu tu v c h i p rix ro m a tin g ran u lalari bo'ladi.
Y ad ro ch a y ad ro ich id ag i d u m a lo q tan ac h a b o 'lib (n u k lc o la ) en g zic h va
lo 'q b o 'y a lu v c h i q is m h iso b lan ad i. Y ad ro ch ad a a so san r-R N K va rib o so m alar
hosil bo'ladi. Y ad ro ch a o 'rtasid a fib rily ar q ism n u k lc o lo n c m a , u n in g atrofida
g ra n u ly a r q ism jo y lash ad i.
K a rio p la z m a x o zirg i v a q td a y ad ro o q sili k o m p lck si h a m d cy ilad i va
in tcrfa za x o latid a m ay d a to 'r sh a k lid a y a x sh i k o 'rin ad i. K ario p lazm a yadro
sh ak lin i,
x ro m o so m a
ip larin i
u sh lab
tu rish d a ,
h u ja y ra
ichi
m od d a
alm a sh in u v id a , z a x a rsiz la n tirish ja ra y o n id a m u h im rol o'y n ay d i.
B iz h u ja y ra la r b o 'lin ish in i atay lab ta sh la b o 'td ik va
m ito z va m cy o z
b o 'lin ish la r ra sm in i b c rish b ilan c h c k la n d ik xolos. (2 0 -rasm g a qarang).
R asm d a h u ja y ra sik li, m ito z va m c y o z b o 'lin ish b o sq ic h la ri ko'rsatilgan.
C h u n k i h u ja y ra b o 'lin ish la ri b io lo g iy a fanida c h u q u r b e rilg a n
В
J f f e
V x-
' Ш ' ш
< щ
^
^
'
'К
A
tK
J
"
} > )
T
20-rasm . M ito z , m c y o z va in tcrfa za ( G l , S, G 2 ) b o sq ic h la r
43
A -h u jay ra sikli
B -m ito z b o 'lin ish b o sq ich i
V -m ey o z b o 'lin ish b o sq ich i
H u ja y ra la m in g ta s h q i ta'sirlarg a ja v o b la ri
ln s o n o rg a n iz m i va u n in g h u jay ralari d o im im y rav ish d a ta sh q i ta'siro tlar
ta’sirid a (k im y o v iy , b io lo g ik , fizikaviy) bo'ladilar. Bu ta 'siro tla r h u jay ralard a
b irla m c h i o 'z g a rish la r c h a q irish la ri m u m k in . T a'su ro tn in g d av o m iy lik k u ch i,
x ara k lc rig a q arab h u jay ralard ag i o 'z g a rish la r h a r xil bo'ladi.
A d ap tjv o 'zgaris h la r - bu x o latd a p a to lo g ik o 'z g a rish la r bo'lm aydi.
M asalan , a y rim in so n la r so v u q q a, ay rim in so n lar issiq q a m o sla sh ib oladilar.
O v q at ,ish tu rla rig a x am a d ap ta tsiy a bo'ladi.
K o m p c n sa tor,Q ,'zgaxistllaL- b u x olatda h u jay ra o rg an o id lari yo k i a y rim
h u ja y ra la rd a z o 'riq ish la r b o 'lad i va bu h u jay ra b u zilish ig a, sh ak lin i, h ajm in i
o 'z g a rish ig a o lib k clad i (g ip crtro fiy a, alro fiy a ), ay rim fun k io n al o 'z g a rish la r
k uzatiladi.
T ik la m d iiian
o 'z g a rish la r.
B a'zi
v aq tlard a
ta 'su ro t
y o 'q o tilg an d a,
h u jay rad ag i о zg a rish la r y o q o la ’di va tu z ilm a la r tiklanadi. H u jay ran in g h a r xil
b u z ilish la rid a
u m u m h u ja y ra v iy
o 'z g a rish la r
v u ju d g a
kcladi.
M c'y o rd a
h u ja y ra la r b o 'y alg an d a, m ay d a d o n a c h a la r h o sil q ilad i, lck in h u jay ra
tu z ilm a la ri b u zilg an d a u diffuz bo'yaladi. A k sin ch a, tik lan ish y u z b crg an d a
y ana d o n a c h a la r h o sil bo'lavcradi.
T a'siro tla r n atijasid a h u ja y ra d a b o 'lad ig an o 'z g a rish la r u m u m iy va m ax su s
b o 'lish i
m u m k in .
U m u m iy
o 'zg arish larg a
m cm b ra n a li
tu zilm alard ag i
o ’z g a rish la r (sh ish la r, o 'tk a z u v c h a n lik n in g o 'z g a rish i), y ad ro d ag i o 'z g a rish la r
(x ro m a tin k o n d c n sa tsiy a si, sin tc tik ja ra y o n la rn in g su stla sh u v i, p c rin u k lc a r
b o 'sh liq k c n g a y sh i) y u z bcradi.
M ito x o n d riy la r
sh ish ib ,
kristalari
k am ay a d i,
c n d o p la z m a tik
to 'r
p a rc h a la n ib , m ay d a p u fak ch alarg a a y lan a d i, rib o so m a la r k am ay ib , oqsil
sin tc z i b u zilad i. H u ja y ra la r o 'lg a n d a y ad ro lari b u jm a y a d i (k ario p ik n o z ).
p a rc h a la n a d i (k a rio re k s is) y o k i crib k clad i (k ario lizis). M a x s u s o 'zg arish lard a
h u ja y ra d a m c to b o litik ja ra y o n b u zilib , ay rim m o d d alar to ’p lan ib q o lish i
m u m k in (y o g 'li d istro fiy ad a y o g 'Iar, u g lcv o d li d istro fiy ad a u g lcv o d lar
to 'p la n ib q o la d i) va sh.k.
T a’siro tla r h u ja y ra n in g o 'lim i tn c k r o z g a t h a m olib k c lish i m um k in .
H o z irg i v aq td a fan d a h u ja y ra la m in g ikki x il o 'lim i farqlanadi: n e k ro z va
ap o p to z Q l -rasm ).
y
N e k ro z v a q tid a ta s h q i ta'siro t n atijasid a h u ja y ra m c m b ra n a tu z ilm a la ri
b u z ila d i, u n in g o 'tk a z u v c h a n lig i o 'z g a ra d i, o rg an ellalar o 'z g a ra d i, h u jay rad a
e n c rg iy a h o sil b o 'lish i sin tc tik ja ra y o n la r b u zilad i, D N K sin lc z la ri to 'x ta y d i,
lizo so m al fc rm c n tla r k o 'p a y ib , h u ja y ra n i p a rch alab tashlaydi.
A p o p to z d a h u ja y ra n in g o 'ld iru v ch i d astu ri - g c n la r ishlaydi. A p o to z
h u ja y ra n in g d a stu riy o 'lim i h iso b lan ad i a p o p lo z n i o 'zin i-o 'zi o 'ld iru v ch i g c n la r
b o sh q arad i. A p o p to z ja ra y o n i tc z k c c h m a y d i va u n c k ro z d a n farq qiladi.
A v v al y a d ro , k c y in sito p la z m a frag m cn tlarg a p a rc h alan ad i, y a'n i h u jay ra
44
b o 'la k la rg a b o 'lin a d i va a p o p to tik ta n a c h a la r h o sil b o 'lib , ular m akrofaglar
to m o n id a n fag o tsito z q ilin ad i, yo k i c rib k ctadi. A p o p to z ja ra y o n i c m b rio g cn cz
ja ra y o n id a ju d a k alta rol o 'y n a y d i. Bu ja ra y o n d a A p o p lo z n in g b u zilish i, lu rli
stc n o z , a lrc z iy a (ic h a k s ch jq am ^ .x ray lair..tcsh ik larin jiu ’ luray.ib q o lish i,,y o k i
bcrq ilib q o lish i) x o la tla r ig a o lib kcladi. M ito z v a -a o a p lo z o 'rta sid a . in c 'y o riy
b alan s bo'ladi. A p o p to z tc z lash g an d a y o k i sck in lash g an d a , bu b ajan s b u zilad i
va k asallik k a o lib k clish i m u m k in bo'ladi. X o zirg i vaqtda turli o 'sm a
k a sa llik la ri h a m ap o p to z n in g b u z ilish i b ilan tu sh u n iirilad i.
21-rasm . H u ja y ra la m in g o 'lish y o 'llari
A - n c k r o z
B -apoptoz
Do'stlaringiz bilan baham: |
