O zbekiston respublikasi sogliqni saqlash vazirligi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

плламати* 
мембрдма
2 5 -rasm .E n d o sito z
S H lar ck zo k rin va c n d o k rin b czla rn i (m asala n , gipofiz, o sh q o zo n osti 
b c z i va s h .k .) h o sil q ilad ilar va ay rim x o llard a a'zo lar tarkibida b o la d ila r. 
(M a sa la n , k ck ird a k , o sh q o z o n va sh .k .), ish lan g an m a h su lo ti - sek rctin in g
q a y c rg a c h iq ish ig a q arab , bu sc k rc to r h u jay ralar 2 g u ru h g a bo linadilar.
E k z o k rin o lsitla r - o 'z m ax su lo tlarin i b iro r bo sh liq q a chiqaradilar. 
M a sa la n , m c ’da o sti b e z i, q u lo q o ldi, ja g ' o sti b ez la rin in g h u ja y ra la ri, (ular 
aso san fc rm cn llar ish lay d ilar, 26-27-rasm lar). E k z o k rin o lsitla r bczli a z o la rd a
sc k rc to r o x irg i b o 'lim in i hosil q ilad ilar va ish lan g an sc k rc t c h iq aru v naylariga 
va m a x su s n ay lar orqali ta sh q a rig a chiqariladi. E k z o k rin o lsitla r ishlagan 
sc k rc t - m a h s u lo t o q silli, u g lcv o d li yo k i shilliqli b o 'lish i m u m k in . O q silli 
m o d d a (fe rm e n tla r) ish lay d ig an ek z o k rin o lsitla rd a d o n a lik c n d o p laz m atik to r 
yax sh i riv o jlan g an b o 'lad i, h u ja y ra y ad ro si d u m alo q v a sc k rc to r do n ach alar 
ap ik al sito p la z m a sid a y ax sh i k o 'rin ad i. B u h u ja y ra la rn i sero tsitlar deyiladi 
S hilliq (u g lcv o d li) m o d d a ish lo v ch i h u jay ralar och b o 'y alad i, yad ro si bazal 
to m o n d a y o tad i, bu h u jay ralarn i m u k o tsitla r deyiladi. S c k rc to r b o lim la m i 
ta sh q a ri to m o n d a n m io cp itelial h u ja y ra la r o 'rab tu ra d i, u la r q isq arg an d a sckrct 
c h iq ish i o so n lash ad i (26, 2 7-rasm lar).
E k z o k rin o tsitla r k o 'p ro q k o n u ss im o n , y o k i p ast p riz m a tik sh ak ld a bo lish i 
m u m k in , u la r q u tb li (b azal va apikal q ism lari farq lan u v ch i) h a ra k a te rg a cga. 
S ito p lazm an in g ap ik al q is m id a sc k rc to r d o n ach alari to plan ad i, apikal
55

---

sito lc m m a d a csa, oz bo lsada m a y d a so 'rg 'ic h la r (m ik ro v o rsin k alar) u ch ray d i, 
c k z o k rin o tsitla rn in g bazal q ism id a b azal b u rm a la r b o 'lib, k o ’p in ch a ular qon 
yoki lim fa k ap ilcy arlari b ilan tu tash ib tu rad i. H u ja y ra y o n lo m o n larid a 
h u jay ralararo b irik ish lar, h u jay ralararo bo shliqlar, 
n ay ch alar uchraydi. 
E k z o k rin o tsitla r c p itc liy ta rk ib ig a k irib , c k to d e rm a va c n d o d crm ad an
rivojlanadi.
E n d o k rin o tsitla r a so sa n c n d o k rin b czla rn i hosil q ilad ilar va a'zo lar 
tark ib id a h a m u chraydilar. U lar o z m ax su lo tlari - sck rctla rin i q o n g a, lim faga 
yoki in tcrstitsiy g a c h iq a ra d ila r (G ip o fiz, q alq o n sim o n b czi, b u y rak u sti bczi 
va sh .k ..). E n d o k rin o tsitla r d u m alo q yo k i oval shaklga cg a bo'lib, q u tb siz 
h a ra k lc rg a cga. U lardagi se k re to r d o n ach alar h u ja y ra sito p lazm asin in g h a m m a
q ism id a u chraydi. E n d o k rin o tsitla r ish lay d ig an m a h s u lo tla r g o rm o n lar deb 
ataladi. 
Q u y id ag i ja d v a ld a e k z o k rin o tsitla r va e n d o k rin o tsitla r farqlari 
kcllirilgan.