Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат педагогика

П. 
Раншбург ўқиш 
бузилишларини биринчи марта оғир ва енгил даражага бўлди. 
У
ўқиш 
бузилишини енгил даражасини у "легастения" термини билан атади, ундан 
фарқли ўлароқўқиш бузилишларини 
оғир
ҳолатини "алекция" термини билан 
атади. Кейинчалик "диспекция" ва "дисграфия", "алекция" ва "аграфия" 
тушунчаларини фарқлаш ҳолатлари келиб чиқди. Ўқиш бузилишларининг 
табиатини тушуниш аста-секин ўзгариб борди. Баъзи бир муаллифлар ўқиш 
бузилишларининг 
ўзига 
хос 
механизмлари 
ва 
намоён 
бўлиши 
биланфарққиладиган турли ўқиш бузилишларини кўриб чиқа бошладилар. 
Ўқиш бузилиши бир хил оптик бузилиш сифатида аниқланмаган эди. Е. 
Илминг ўқиш патологиясида бир қатор жараёнларнинг бузилишини 
аниқлади: 
1.
Ҳарфнинг оптик бирлиги ва товушнинг акустик бирлигини 
ўзлаштириш. 
2.
Товушни ҳарфга мос тушиши. 
3.
Сўздаги ҳарфни синтезлаш. 
4.
Оптик ва акустик элементларнинг сўзда аниқаш (расчленят) 
қобилияти. 
5.
Сўздаги урғуни, сўз оҳангини, сўздаги унлиларни ўзгаришини 
аниқлаш. 
6.
Ўқилганларни маъносини тушуниш
. 
1937 йилда ўз ишини баён қилган О. Ортоннинг текширишлари ўз 
вақтида катта қизиқиш уйғотган. О. Ортоннинг иши болаларда учрайдиган 
ўқиш, ёзув ва нутқ бузилишларига бағишланган. О. Ортон болаларда ўқиш 
бузилишлари кенг тарқалганлигини белгилаб берган. У саводга ўргатишда 
болаларда учрайдиган ўқишдаги қийинчиликларни, катта кишиларнинг 
мияси турлича шикастланиши натижасида пайдо бўладиган ўқиш 
бузилишлари билан аралаштирилмаслик кераклигин кўрсатиб ўтди. О. Ортон 
алекция болаларнинг ривожланишида фақатгина мотор қийинчиликларни 

---

152 
келтириб чиқармай, балки ўқиш бузилиши сенсор характердаги 
бузилишларни ҳам кўпроқ келтириб чиқаради, деган хулосага келди. 
Невропатолог Р.А. Ткачев ва С.С. Мнухин ишларига алоҳида тўхталиб ўтиш 
зарур. РЛ. Ткачев туғма ўқиш бузилиши бор болалар орасида олиб борилган 
кузатишларни таҳлил қилиб, қуйидаги хулосага келди, алекция асосида 
мнестик бузилишлар, яъни хотира бузилишлари ётади. Алекцияда бола 
ҳарфларни, бўғинларни ёмон эслаб қолади, ҳарфни маълум бир товушга 
мослай олмайди. Асосан сўз бошини эсга тушириш бузилган бўлади. Агар 
бола сўзнинг охирги бўғинини хотирада сақлаб қолса, у ҳолда биринчи 
бўғини эсдан чиқаради, тушириб қолдиради ва алмаштиради. Р.А. Ткачев 
ҳарфнинг кўрув образи ўртасидаги ассоциатив алоқаларининг ва товушга мос 
эшитув образининг кучсизлиги алекцияни намоён қилишини тушунтириб 
ўтади. Бунда интеллект сақланган бўлади. Р.А Ткачев бунга наслий омиллар 
таъсир кўрсатишини таъкидлайди. С.С. Мнухиннинг “Туғмаалекция ва 
аграфия ҳақида" деб номланган ишида ўқиш бузилишлари интеллекти 
нормада бўлган болаларда ҳам, ақли заиф болаларда ҳам учрашини 
таъкидлайди. Ақли заифликнинг турли даражасида алекция нормал 
ривожланган болаларга нисбатан кўп учрайди. С.С. Мнухин ўзининг 
кузатишлари ва муаллифларининг кузатишларидан келиб чиқиб, куйидаги 
хулосага келди: ўқиш