Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат педагогика

Ўқув жараёнини 
амалга ошириш 
технологияси
Метод:
Ақлий ҳужум, фронтал ишлаш, кичик гуруҳларда ишлаш, 
кичик-маъруза. 
Шакл:
Суҳбат-мунозара, амалий машғулот, кичик гуруҳлар ва 
жамоада ишлаш 
Воситалар(техник ва дидактик):
Маъруза матни, слайдлар, 
топшириқлар, тест саволлари, видеопроектор, флипчарт 
қоғозлар, маркер, елим, скотч, флипчарт доскаси, технологик 
харита
 
Назорат:
оғзаки назорат, савол-жавоб, кузатиш, ўз-ўзини 
назорат қилиш
Баҳолаш:
Рағбатлантириш, гуруҳлар ишини баҳолаш
 
Кутиладиган 
натижа 
Тингловчилар дизлексия ва дизграфияни бартараф этиш 
йўлларини билиб оладилар. 
Маъруза 
режаси 
1.
Меъёрда ўқишни ўзлаштириш жараёни. 
2.
Товуш-ҳарф ифодасини ўзлаштириш жараёни. 
3.
Дислекция таснифи. 
4.
Ёзув жараёнининг психофизиологик қурилиши. 
 
10-Мавзу: Ёзма нутқ бузилишларинибартараф этиш йўллари
Режа: 
1.
Меъёрда ўқишни ўзлаштириш жараёни. 
2.
Товуш-ҳарф ифодасини ўзлаштириш жараёни. 
3.
Дислекция таснифи. 
4.
Ёзув жараёнининг психофизиологик қурилиши. 
Нутқ — фикр баён қилиш воситаси бўлиб, оғзаки ва ёзма шаклда 
ифодаланади. Тафаккур нутқ ёрдамида рўй бериб, шу туфайли кишилар бир-
бирлари билан алоқа боғлайдилар. Оғзаки нутқ пауза, урғу,интонация 
ватовушлар орқали тингловчига бориб етса, ёзма нутқ, ҳарф ва сўзларнинг 
маълум қонуният асосида ўзаро бирикуви, тиниш белгилари, ҳар хил 
ажратишлар, гапларни грамматик жиҳатдан аниқ ва товушларни баён қилиш 
орқали етиб боради. Оғзаки нутқнинг ёзма нутқдан яна бир фарқи шуки, 
оғзаки нутқни эшитамиз, ёзма нутқни кўрамиз ва ўқиймиз. Ёзма нутқ 
мураккаб жараён бўлиб, у кўп вақт меҳнат талаб қилади. Синтаксис 

---

149 
жиҳатдан қараганда ёзма нутқ энг тўлиқ ва мукаммал нутқдир. Бу нутқ 
ихтиёрий фикримизни ифодалаб беришнинг энг яхши воситасидир. Ёзма 
нутқ оғзаки нутқ асосида ривожланади. Оғзаки нутқҳаётда кишилар билан 
муносабатда бўлиш, уларга тақлид қилиш йўли билан ривожланиб, боладан 
махсус ўқиш ва ўрганишни талаб этмайди. Ёзма нутқ эса ҳарфлар ва 
белгилар ёрдами билан товушлар, сўзлар, гапларни кўз билан идрок қилишга, 
қўл билан ёзишга мўлжалланган нутқдир. Болаларнинг оғзаки нутқида 
камчиликлар учрагани каби, ёзма нутқларида ҳам бир қатор камчиликлар 
учрайди. Бу ҳолатлар олимларимиз томонидан ўрганилган бўлиб, олимлар 
ишининг бошланғич даври XIX асргача бориб тақалади. Ўқиш 
бузилишларнинг симптоматикаси ва механизмлари ҳакидаги тасаввурлар 
секин-аста тўпланиб борган. Биринчи марта бу бузилишлар нутқ 
фаолиятининг мустақил патологияси эканлиги 1877 йилда А. Куссмаул 
кўрсатиб ўтди. Кейинчалик эса ўқиш ва ёзувида турлича бузилишлари бор 
болаларни таърифлаш ишлари юзага кела бошлади. Бу вақтда иш ва ёзувдаги 
патологиялар ёзма нутқнинг бузилиши бирлиги сифатида кўрилар эди. XIX 
аср охири ва XX аср бошларида адабиёгларда ўқиш бузилишлари умумий 
ақли заифликнинг симптоми деб ва бу бузилишлар фақат ақли заиф 
болаларда кузатилади деган фикрлар тарқалди (Ф. Бахман ва Б. Енглер). XIX 
асрнинг охири, 1896 йилда В. Морган ёзиш ва ўқишдаги камчиликларни 
ақлий жиҳатдан соғлом, бўлган 14 ёшли болада кузатган.В.Морган бу 
камчиликни "орфофафик жиҳатдан тўғри ёзишва хатосиз боғланишли ўқиш 
қобилиятининг йўқлигидан" келиб чиқади деб аниқлади. В.Моргандан сўнг 
кўпгина 
муаллифлар 
(А.Куссмаул,О.Беркан) 
ўқиш 
ва 
ёзувдаги 
камчиликларни ақли заифликка боғламай, нутқ фаолиятида мустақил 
камчилик сифатида ўргандилар. Англиялик акулист-шифокор Керр ва В. 
Морган болалардаги ўқиш ва ёзишдаги бузилишларга бағишланган махсус 
ишларини матбуотда эьлон қилдилар. Бу эса ўқиш бузилишининг назарий 
жиҳатдан ўрганишнинг бошланғич иши бўлиб ҳисобланади.Бир қанча 
вақтўтгандан кейин 1900 ва 1907 йилларда Глазгошахридан акулист Д. 

---

150 
Гиншелвуд ақлий даражаси нормада бўлган болаларда учрайдиган ўқиш 
бузилиши ҳолатларини ўз ишида баён этди. У бу бузилиш ҳамиша ҳам ақли 
заифлик билан бирга келмаслигини тасдиқлади. Д. Гиншелвуд биринчи 
бўлиб ўқишни ўзлаштиришдаги