Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат педагогика

қийинчиликни
"алекция" термини билан 
номлади. Бу термин оғирва енгил ўқиш бузилишлари маъносини билдирар 
эди. Шундай қилиб,XIX аср охири ва XX аср бошларида 2 та қарама-қарши 
қарашлар мавжуд эди. Биринчи томондагилар ўқиш бузилиши — бу ақли 
заифликни бир симптоми, деб қарашса, иккинчи томондагилар ўқиш нуқсони 
— бу алоҳида бузилиш, ақли заифлик билан боғлиқ эмас, деб хисоблайдилар. 
Ўқишдаги бузилиш ақли заиф болаларда ҳам, ақлий даражаси нормада 
бўлган болаларда ҳам ва ҳаттоки ақли етук, яъни истеъдодли болаларда ҳам 
учраши кузатилади. Иккинчи қараш ҳақиқатга яқин, чунки бу қараш 
бирмунча илғордир. Ўқиш бузилишини алоҳида, мустақил характердаги 
бузилиш деб таъкидлаётган муаллифлар, бу бузилиш табиатини турлича 
кўриб ўтадилар. Ўқиш бузилиши асосида кўрув идрокининг тўлиқ эмаслиги 
ётади, деб таъкидлаган қарашлар кўпроқ учрайди. Шу қарашга мувофиқ 
дислекциянинг механизми алохида ҳарф ва сўзлардаги кўрув образининг 
бузилиши хисобланади. Шу билан боғлиқҳолда ўқиш ва ёзувдаги 
камчиликларни "туғма сўз кўрлиги" деб номлана бошлади. Бу йўналишининг 
намояндалари Ф. Варбург ва П. Раншбургдирлар. П. Раншбург ўқишда 
камчиликлари бўлган болалар билан ҳарфнинг кўрув идроки устида 
эксперимент текшириш ўтказди. Узоқ давом этган текширув натижасида П. 
Раншбург "туғма сўз кўрлиги" да сўз шаклини билишдаги қийинчиликлар 
ҳакида хулосага келди. У кўрув идроки майдонини ва экспозицияни 
давомийлигини, яъни бу жараёнда бола сўз ва ҳарфни таний олишини 
текширди. П. Раншбург ўқишда бузилишлари бор болаларнинг идрок қилиш 
майдони тор ва ҳарф, сўзни кўра билиш жараёни секинлашган бўлади, деган 
хулосага келди. Кўпгина ойлар (охирида) давомида ўтказилган системали 
машқлар ҳарфва сўзни кўра билиш вақтини қисқартиришга имкон берди. 
Бироқ кўрув идрокининг майдони аввалгидек бўлиб қолаверди. Бу 

---

151 
текширишлар натижасида П. Раншбург ўқиш бузилишлари асосида кўрув 
идрокини чегараланганлиги ётади, деган хулосага келди.