Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат педагогика

Тахилалия
— нутқ темпининг патологик тезлашуви. Термин грек 
тилидан олинган бўлиб, тачисе — тез, лалиа — нутқ деган маънони 
англатади. Синоними: Тачи пграсиа (тахифразия). Тахилалия, просодиядан 
ташқари нутқнинг бошқа томонларини бузилиши билан характерланувчи 
мураккаб нутқ камчилиги синдромида ўрганилган. аср охирларидан бошлаб, 
тахилалияни дизфразия номи остидаги камчиликлар гуруҳига киритдилар (А. 
Куссмаул, 1879). Кўпҳолларда ҳаддан ташқари кучли даражадаги нафас 
бузилиши кузатиладики ("ҳавони ўзига тортиш"), бунда дудуқланиш билан 
айрим ўхшашликлар ҳосил бўлади. Ю.А. Флоренская 1934 йилда биринчи 
маротаба тахилалияни нутқ бузилишининг мустақил шакли сифатида 
ажратди (кўпроқ, нутқ- темпининг бузилиши). Қўзғалиш жараёнларининг 
патологик устунлиги ҳисобига ташқи ва ички нутқ темпининг бузилиши, 
тахилалия патогенезида марказий бўғин ҳисобланади (В.М. Бехтерев, 1926, 
М.Е. Хвацев, 1959). В.М. Бехтеровнинг ҳисоблашича, нутқнинг тезлашуви 
миячанинг церебрал алоқалари томонидан амалга оширилувчи тормозловчи 

---

124 
таъсирларнинг йўқолиши билан, шунингдек, ҳар бир ҳаракатда роль ўйновчи 
тормозланиш жараёнининг заифлашувчи билан ботиқ бўлиши мумкин. Бунда 
бир гуруҳ мушакларнинг қисқариши бошқа гуруҳ билан алмашади. 
Тахилалия механизмининг психологик аспекти идрок бузилиши ва тафаккур 
жараёнларининг дискоординациясини, хулқ-атвор хусусиятларини, ҳиссий-
идоравий соҳани хисобга олишни кўзда тутади. 
Тахилалия қуйидагилар билан фарқланади: 
1.
Тахилалия соф шакллари. 
2.
Дудуқланишинг 
иккиламчи 
кўринишлари 
билан 
кечувчи 
функционал тахилалия (Ю.А.Флоренская,1936; Н.П.Тянугин, 1966). 
3.
Энсефалитлар қаторидаги параллел шакли. Бу ерда тахилалия 
кўпинча полилалик сипмптомокомплекс ёки дизатрик ва дизритмик 
камчиликлар билан чигалланиши (в,м,Бахтерев, Ю.А.Флоренская). 
Ташқи нутқ бузилиши билан бир қаторда, ички нутқ, ўқиш ва ёзувнинг 
ўхшаш бузилишлари ҳам кузатилади. Одам хотирасида айнан керакли сўз 
юзага келади, аммо у ўша заҳотиёқ, талаффуз қилигунгача бошқаси 
томонидан сиқиб чиқарилади. Тахилалияли одамда умумий ҳаракатлар темпи 
бузилади: ҳаракатлари тез ва шиддатли (тез юриш ва тўхташ, гиперактивлик) 
бўлади. Мотор нотинчлик ҳатто уйқу вақтида ҳам аниқланади (болалар 
тўшакда уёқдан бу ёққа ўгирилаверадилар). Диққати турғун бўлмайди, бир 
объектдан бошқасига ўтиши юқори даражада, кўрув, эшитув ва мотор 
хотираси етарли миқдорда бўлмайди. Тахилалияда болалар жиззаки, тез 
қўзғалувчан бўлади.