|
Зовурлар оралиғидаги масофалар
Грунтларнинг номи
Зовур
чуқурлиги, м
Фильтрация
коэффициенти
м/сек
Зовурлар
оралиғидаги
масофа м
Н. А. Беседов маълумотларига кўра
Жуда оғир тупроқларда . . . . . .
Оғир тупроқларда . . . . . . . .
Ўртача тупроқларда . . . . . . .
Енгил тупроқларда . . . . . . . .
Жуда енгил тупроқларда . . . . .
3 м
атрофида
«
«
«
«
>1
1 – 2
3 – 5
6 – 20
<10
>200
207 – 250
300 – 400
450 – 550
>550
C. Ф. Аверьянов маълумотларига кўра
(сув тўсар қатлам чексиз чуқурликда)
Оғир қумоқлар . . . . . . . . .
Қумоқлар, оғир қумлоқлар . . . .
Енгил қумоқлар, қумлоқлар . . . .
3 м
«
«
>0,5
1 – 3
3 – 10
>300
350 – 500
>500
Е. И. Здобнов маълумотларига кўра
Сувни жуда кам фильтрловчи
грунтларда . . . . . . . . . . . .
Сувни кам фильтрловчи грунтларда
. гругрунтларда . . . . . . . . . . .
3 м
(ўртача)
«
«
1,0
1 – 2
2 – 5
50 – 100 Муғон
(Жафархон) учун
100 – 200
200 – 400
Слайдларни тайёрлашда шрифтларга, уларнинг катта-кичиклигига,
рангларнинг дидактик функциясига, уларнинг ишлатилишига, матн
бериладиган фон, унда қандай тасвирлардан фондаланишга, уларни ўқувчи-
талабалар кайфиятига қандай таъсир қилишига, ишланиш усулларига, мантиқий
характерига мослигига ҳам аҳамият бериш зарур.
Дарсни кўнгилдагидек ўтишида кўргазмали материални қандай
намойиш қилиш ҳам катта аҳамиятга эга.
Намойиш қилиш жараёнини шундай ташкил қилиниши керакки;
٧ ҳамма ўқувчи-талабалар намойиш қилинаётган объектни қуришлари,
иложи борича фақат қуриш эмас, сезиш органлари билан ҳис қилишлари
керак.
٧ объектнинг муҳим, асосий томонлари талабаларда катта таассурот
қолдириши, максимум даражада диққатларини жалб қилиши керак;
21
٧ ўрганилаётган объектни сифатини мустақил равишда ўлчаш имкониятини
таъминлаши керак.
4-расм. Қувур тўшамалари:
а – тўшамасиз; б – шағал тўшамали;
е - нов-шағал тўшамали; г – нов устига
ётқизилаётган қувурнинг кўриниши:
5- расм. Назорат қудуғи
1 – қопқоғи;
2 – қувур; 3 – кичик дренаж; 4 – ката деренаж; 5 –
тиндиргич;
6 – чўккан лойқа.
Реал нарсаларни намойиш қилиш методи кўпрок табиий, техника ва
технология билан боғлиқ фанларни ўрганишда қўл келади. Айниқса,
талабаларнинг ўзи шу предметлар, буюмларни ўз қўллари билан ушлаб кўриб,
уни хоссаларини ўрганишлари билиш жараёнини фаол амалга ошишига ёрдам
беради.
Кишлок хужалик мелеорацияси фанларни ўрганишда ҳам ишлаб чиқариш,
хизмат кўрсатиш жараёнини ташкил қилишни бошқаришни ўрганишда,
сугориш тармокларини,зовур турларини ва бошқаларни ўрганишда катта ёрдам
беради.
Намойиш қилиш методининг ўзига хос давоми иллюстрация ҳисобланади.
Намойиш қилишда кўпроқ предметлардан фойдаланилади. Иллюстрация
предмет, жараён ҳодисаларни символлар ёрдамида ифода қилиш бўлиб, одатда, у
плакатлар, карта, портрет, фотография, раcм, чизма, график ва бошқаларни ўз
ичига олади.
Иллюстрациянинг самаралилиги кўп жиҳатдан уни қандай тарзда
қўллашга боғлиқ. Кўргазмали қуроллар ва уларни намойиш қилишни
режалаштирганда уни мавзуни ўрганишда қандай роль ўйнаши ва дидактик
вазифасини яхшилаб ўйлаш керак. Чунки хаддан ташқари кўргазмали
материаллар кўплиги, талабаларни мавзуни ўрганишдан чалғитади.
Иллюстрация материаллари олдиндан тайёрланади, лекин зарур пайтда
кўрсатилади.
Кўргазмали қуроллардан фойдаланиш даражаси кенг, улардан қандай
тарзда, қандай мақсадда фойдаланиш ўқитувчига боғлик. Ўқитувчи кўргазмали
қурол танлар экан, албатта, аввало, дарс маърузами ёки семинар дарсими -
22
ҳисобга олади. Иккинчидан, мавзу орқали ўқитувчи талабалар олдига қандай
вазифа қўймоқчи, мақсади нима, муҳокама қилинаётган муаммони ечишда кў-
ргазмали қурол қандай ёрдам бериши мумкинлигини ҳисобга олиб, танлаши
керак.
Масалан, жадвал рақамларидан маърузада бирон илмий тахмин
(гипотеза)ни, илгари сурилаётган фикрни тасдиқлаш мақсадида фойдаланилса,
семинар дарсида масала ёки машқ бажарганда фойдаланиш мумкин. Бунда ҳам
кўргазмали қуроллардан фойдаланиш даражаси ўқитувчининг моҳирлиги,
фантазиясига боғлиқ.
Ўқитувчи тарқатма материаллар тайёрлаётганда, маълум қоидаларга риоя
қилиши лозим.
Тарқатма материалларни тайёрлаш ва қўллаш қоидалари:
• Таълим олувчиларга хаддан ташқари кўп тарқатма материаллар берманг.
• Сарлавҳаларни бош ҳарфлар билан ёзинг, бир матн учун икки-учта
тарқатма материал тайёрласангиз, уларга ном-код беринг. Бу уларни
ажратишни осонлаштиради.
• Матн шрифти 12 дан кичик бўлмаслиги керак.
• Бир бетда 80 тадан кўп белги (харф, қавс, ундов белгиси ва ҳоказо)
ишлатманг.
• Матнлар тушунарли, қисқа ва оддий бўлиши керак.
• Варақ дизайни эътиборни ўзига тортиши керак.
Тарқатма материалларда:
• ўтиладиган мавзунинг асосий мазмунини бериш;
• олинган ахборотни дарс давомида ва дарсдан ташқарида талабалар билан
мустақил муҳокама қилиш;
• таълим олувчилар диққатини мустақил фикрлаш, ижодий изланишга
қаратиш;
• ўқувчи-талабаларни дарcга фаол жалб қилиш;
• ўқувчи-талабаларнинг олган билимларини назорат қилиш ва синаш;
Буларнинг ҳаммаси дарc жараёнида тарқатма материаллардан кенг
фойдаланишнинг заруриятини келтириб чиқаради.
Шу билан бирга дарc жараёнида тарқатма материаллардан фойдаланишда
ўзига хос камчиликлар хам мавжуд.
• Тарқатма материаллар тайёрлаш ўқитувчидан кўп куч ва
вақт, юксак
маҳорат талаб қилади.
• Бир кишига битта тарқатма материаллар бўлиши керак. Бу қўшимча
катта моддий харажатни талаб қилади.
• Тарқатма материал асосида ўзаро муҳокама чўзилиб, мавзунинг бошқа
қисмларига, саволларига эътибор пасайишига олиб келиши мумкин.
Айрим камчиликларига қарамай, дарcда тарқатма материаллардан
фойдаланишнинг афзаллиги устун.
Кўргазмали қурол ёки намойиш қилинувчи материал ва тарқатма
материаллардан барча методлар асосида дарc ўтишда кенг фойдаланиш мумкин.
23
Do'stlaringiz bilan baham: |
