Касб-ҳунар коллежларида туташмалар мавзусини ўҚитиш методикаси

 
 
 
 
1-chizma. 

---

41 
 

 
Ikki to’g’ri chiziqqa urinma aylana yoyini o’tkazish. 
To‘g‘ri chiziqlar 
o‘zaro parallel, perpendikulyar, o‘tmas va o‘tkir burchaklarda joylashishi mumkin. 
O‘zaro parallel to‘g‘ri chiziqlarni 
R 
radiusli yoy bilan yumaloqlash uchun ikkala 
to‘g‘ri chiziqqa perpendikulyar yordamchi to‘g‘ri chiziq o‘tkaziladi. Hosil bo‘lgan 
A 
va 
B
nuqtalar oralig‘I teng ikkiga bo‘linadi va 
O 
nuqta topiladi. 
O 
nuqta orqali 
R 
radiusli yoy bilan o‘zaro parallel to‘g‘ri chiziqlar tutashtiriladi (3-chizma). 
3-savol. To’g’ri, o’tkir va o’tmas burchak tomonlarini tutashtirish haqida 
tushincha berish. 
3-ilova 
To’g’ri, o’tkir va o’tmas burchak tomonlarini tutashtirish. 
Texnikada 
detallarning aniq ishlanganligini tekshirish maqsadida 
turli kalibrlardan foydalaniladi. Shulardan biri tahlil 
qilinsa, uning to‘g‘ri, o‘tkir va o‘tmas burchaklari 
yumaloqlangan bo‘ladi (4-chizma). 
To‘g‘ri burchaklarni yumaloqlash uchun ularning 
kesishgan joyi 
C 
nuqtadan tutashtirish radiusi 
R 
gat eng 
radiusda yoy chiziladi. Shunda to‘g‘ri burchak 
tomonlarida 
A 
va 
B 
nuqtalar hosil bo‘ladi (5-chizma, 
a
). 
A 
va 
B 
nuqtalardan 
burchak tomonlariga perpendikulyar yordamchi chiziqlar o‘tkazilsa, ular o‘zaro 
kesishib tutashtirish markazi 
O 
hosil bo‘ladi (5-chizma, 
b
). Yoki 
A 
va 
B 
nuqtalardan sirkulda tutashtiri radiusi 
R 
ga teng yoylar chizilsa, ular o‘zaro 
kesishib tutashtirish markazi 
O 
aniqlanadi (5-chizma, 
d
). Shundan keyin 
O 
nuqta 
orqali burchak yumaloqlanadi (5-chizma, 
e
).