Касб-ҳунар коллежларида туташмалар мавзусини ўҚитиш методикаси

 
 
 
 
 
 
 

---

40 
Vizual materiallar 
1-savol. Tutashmalar haqida ma’lumot berish. 
1-ilova 
Turmush (texnika) da qo‘llaniladigan har bir buyum uni ishlatilish sharoitiga 
mos, ixcham, qulay hamda chiroyli bo‘lishi kerak. Bunday buyumlarda 
tutashmalar ko‘p uchraydi. 
Mashina detallarini chizishda ko‘pincha bir chiziqni ikkinchi 
chiziq aylana bila, aylanani yoylar bilan ravon tutashtirishga 
to‘g‘ri keladi. Bunday tutashtirish 
tutashma 
deyiladi. Masalan, 1-
chizmada shaxmat donalaridan biri tasvirlangan bo‘lib, to‘g‘ri 
chiziq hamda aylana yoyi, shuningdek, aylana yoylari o‘zaro ravon tutashgan. 
To‘g‘ri chiziqni aylana yoyi bilan, aylanalarning ravon o‘tadigan joyi, 
A 
va 
B 
nuqtalar 
tutashtirish nuqtasi 
deyiladi. Aylanani aylana yoyi bilan tutashtiruvchi 
markazi 
O 
nuqta 
tutashtirish markazi 
deyiladi. 
O 
nuqtadan chizilgan yoy 
tutashtirish radiusi 
deyiladi. Tutashmalar sirkul yordamida chiziladi. Shu sababli 
bu chiziqlar 
sirkul egri chiziqlari 
ham deyiladi.
2-savol. Aylanaga urinma tog‘ri chiziq va ikkita to‘g‘ri chiziqqa urinma aylana 
yoyini o‘tkazish haqida ma‘lumot berish. 
2-ilova 
Aylanaga urinma to’g’ri chiziq o’tkazish. 
Aylanaga urinib o‘tuvchi to‘g‘ri 
chiziqning urinish nuqtasi 
A 
ni aylana markazi 
O 
bilan tutashtiriladi va urinma 
tog‘ri chiziq 
OA 
ga perpendikulyar qilib o‘tkaziladi (2-chizma). Chiziqqa aylanani 
urinma qilib o‘tkazish uchun to‘g‘ri chiziqdagi 
A 
nuqtadan unga perpendikulyar 
chiziq o‘tkaziladi va urintiriladigan aylana radiusi 
A 
dan boshlab o‘lchab qo‘yilib, 
O 
nuqta aniqlanadi. Keyin 
O 
nuqtadan to‘g‘ri chiziqqa urinma aylana o‘tkaziladi 
(2-chizma).