Мавзу 1: Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси ўқув фан сифатида

КОМБИНАЦИЯЛАШТИРИЛГАН МАШҚ МЕТОДИ. 
Юқорида айтиб ўтилган методлар амалда янги методлар ҳосил қилгандай бўлиб 
комбинациялашади. Бунга, бир томонлама, ҳар қандай материал (жисмоний 
юкланиш)нинг ҳам бирор бир методини соф ҳолда қўллашга имкон бермаслиги сабаб 
бўлса иккинчи томондан, хилма хил методларнинг хусусиятларини бирлаштириш кўп 
ҳолларда жисмоний юкламабилан дам олишни анча тўғри тартибга солишга 
мослаштириш жараёнларига самаралироқ таъсир кўрсатишга ва жумладан зарур сифат ва 
малакаларнинг ривожланиши мақсадга мувофиқдир, шунингдек, турли комбинациялар 
мавжуддир. Биз фақат амалда кўпроқ қўлланиладиганини кўрсатиб ўтамиз. 
1. Такрорий ўзгарувчан машқ методи. 
Бу метод машқ жараёнида жисмоний юкламакомпонентларининг стандарт ўзгариши 
унинг ортиши билан алмашинишини характерлайди. Масалан: штанга кўтариш 
ҳаракатнинг баъзи соҳаларида оғирлик ўзгармайди, лекин янги соҳалар бўйича ортиб 
боради. Бунда дам олиш интервалини шундай ўрнатиш керакки, бунда жисмоний 
юкланишни ошириш мумкин бўлсин. 
2.Такрорий тарақий этувчи машқ методи. 
Бу метод жисмоний юкламастандарт шаклида қайта тикланиши унинг ўсиши билан 
алмашинилади. Масалан: штанга билан машқ қилинганда 2-5 мартда такрорланишдаги 
ҳаракат сериясида оғирлик ўзгармайди лекин ҳар бир янги серия билан ортиб боради. Дам 
олиш интервали шундай ўрнатиладики бу вақтда жисмоний юкланишни, ошириш мумкин 
бўлсин. Бу метод организмдаги функционал ва таркибий тузилишлари узоқ содир бўлиши 
учун анча фойдали шароитлар яратиб берилади. 
3. Ўзгарувчан интервалли такрорий машқ методи. 
Бу методни такрорланиши машқ методининг бир тури сифатида қараш мумкин, лекин 
бу ерда жисмоний юкланишни ташқи томони катталиги ўзгармас бўлиб қаътий 
такрорланувчи деб олинади. Организмнинг жавоб таъсирига келсак, у дам олиш 
интервалларининг ўзгаришига мос равишда ўзгаради. Масалан: ўрта масофага югуришда 
махсус чидамликни тарбиялашда бу метод қуйидагича аниқлаштирилади.
Субмаксимал қувватга эга бўлган ишни такрорий бажариш асос қилиб олинади 
(субмаксимал қувват машқ бажарувчининг максимал тезлигининг 85-90га тенг тезлик 
билан 400 м.дан 4 марта). Такрорланиш орасидаги интервал ҳар бир айрим машғулот 
давомида 7-8 марта 2-3 дақиқага қисқартирилади.
Биохимик анализ натижасига кўра жисмоний юкламабилан дам олишнинг бу тартиби 
гликолитик алмашиш жараёнининг бетўхтов фаоллашиб боришини таъминлайди 
(Н.И.Волков).