Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari 2020/1(22) issn 2181-9580

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI
2020/1(22) 
5. Ko‘p hollarda reaksiya mahsulotlari va reaksiyaga kirishuvchi moddalarning 
miqdorlari mollarda ifodalangani ma’qul.
6. Agar masala yechimida sodir bo‘ladigan reaksiya tenglamasi inobatga olinishi 
zarur bo‘lsa, moddalarning formulalari oldidagi koeffitsient topilishi shartdir.
7. Agar masala shartida berilgan yoki so‘ralgan qiymatning ifodasi bo‘lmasa, 
eritmaning massasi taxminan 100 g yoki hajmi 1 litr deb olish tavsiya etiladi.
8. Masala shartidagi noma’lumliklarni x bilan belgilab olish qulay. Keyin 
kimyoviy tenglama asosida algebraik tenglama tuziladi va u yechilib x topiladi. Agar 
ikkita noma’lum bo‘lsa, unda ular x va y bilan belgilanadi va ikkita algebraik 
tenglamalar tizimi yoziladi. Tenglamalar tizimini yechish x va y ni topishga imkon 
beradi.
9. Masala yechishda barcha kimyoviy elementlarning atom massalari 
yaxlitlanadi, faqat A
r 
(Cl) dan tashqari, uning atom massasi 35,5 deb qabul qilinadi. 
1-misol.
Teng massada X saqlagan quyidagi birikmalardan qaysi birining massasi eng 
katta bo‘ladi?
A) X
2
Y B) X
2
Y
3
S) XY D) XY
2 
Ushbu test topshirig‘ini bajarish uchun “teng massada X saqlagan” deyilgan 
so‘zga e’tibor berish kerak. Mantiqan o‘ylab qaraganda X ni teng massada olish uni 
teng molda olish demakdir (keltirilgan barcha birikmalarda X ning atom massasi bir 
xil). Keltirilgan variantlarda X ning qiymati son jihatdan teng emasligini etiborga 
olib, S va D variantlarini o‘zgartirib olamiz.
XY → X
2
Y
2
, XY
2 
→ X
2
Y
4
Quyidagi holatga kelamiz: 
A) X
2
Y B) X
2
Y
3
S) X
2
Y
2
D) X
2
Y
4
O‘z-o‘zidan ko‘rinib turibdiki, massasi eng katta bo‘lgan birikma D javobda 
keltirilgan. Chunki 2 atom X ga 4 atom Y ga to‘g‘ri keladi.
2-misol.
100 % li sulfat kislotada erigan sulfat angidridning 20 % li eritmasini hosil qilish 
uchun 1 kg massadagi 94,6 % li sulfat kislotada qanday massadagi sulfat angidridni 
eritish kerak? 
A) 205,6 B) 488 C) 550 D) 240 E) 310 
Ushbu test topshirig‘ini tez va to‘g‘ri bajarish uchun o‘quvchi tarkibida 1 kg 
94,6% li sulfat kislota eritmasini saqlagan idishni tasavvur qilishi kerak. O‘z-o‘zidan 
ma’lumki, bu eritma tarkibida 5,4% (100% - 94,6% = 5,4%) suv mavjud, bu esa 54 g 
(1000 g × 0,054 = 54 g) ni tashkil etadi. 100% li sulfat kislota eritmasini hosil qilish 
uchun 54 g suvni yo‘qotish kerak. Buning uchun 54/18= 3 mol, ya’ni 3×80=240 g 

---

90