M. A. Yusupova San’atshunoslik iti direktori, Arxitektura doktori

K o m p o z itsiy a
nazariyasida o'rgan ilay o tg an qon uniy atlar k ateg o riy alar 
voki kom pozitsiya unsurlari 
deb ataladi. Bu kategoriyalarga: hajm iy-fazoviy 
iizim, 
tek to n ik a , 
garm oniya (uyg‘unlik, ham ohanglik) vositalari sim m etriya 
va asimmetriya, ritm , m utanosiblik, masshtablilik, kontrast va nyuans kabilar 
tegishli.
H ajm iy-fazoviy tizim va tek to n ik a — m e ’m oriy asarning konstruktiv 
qurilmasi va funksional yo ‘nalishi bilan cham barchas bog'langan — m uhim , 
birlamchi m e’m oriy kom pozitsiyaning kategoriyasi. Bu ikkita o ‘zaro bog‘lan- 
gan kategoriya k o ‘lam , fazo va uni shakllantiruvchi qoplam a m e’m orchilik 
asarda b o ‘linm as hisoblanadi.
Sim m etriya va asim m etriya, ritm , m utanosiblik va h am ohanglikning 
boshqa vositalari k o ‘lam li shaklning badiiyligini tashkil etish uch un xizm at 
qiladi. S hular y o rd a m id a inson nigohi qabul qilish, o ‘qilish qon uniyatlari 
xususiyatlari va psixo-fiziologik moyilligiga olib keladi. Agar birinchi ikkita 
kategoriya m e ’m oriy asarning maxsus o ‘ziga xos xususiyatiga tegishli b o ‘lsa, 
uyg‘unlik vositalari boshqa sa n ’at tu rlari b o 'lg an — grafika, rangtasvir, 
haykaltaroshlik bilan birgalikda ham q o ‘llanilishi m um kin.
Bu 
kategoriyalar va kom pozitsiya vositalari bir-b irid an faqat shartligina 
alohida 
qurilishi m um kin. H a q iq atd a esa shakl xosiyatlam ing barchasi 
borligicha 
ajralm aydi, ularning barchasi o ‘zaro bog‘liq va turli birikm alarda 
bir-biriga 
t a ’sir k o ‘rsatib ifoda etiiadi. Bu birikm alarni jilolab, m e’m or o ‘z 
fikriga 
asoslanib, shaklning em otsional ifodasini o ‘z xohishicha o ‘zgar- 
tirishi 
m um kin.
K om pozitsiya nazariyasining asosiy q o n u n i sifatida m e’m oriy asarning 
shakl va 
m azm u n yagonaligi q o n u n i uning barcha qism larini uyg'unlik