M. A. Yusupova San’atshunoslik iti direktori, Arxitektura doktori

Frontal kom pozitsiya 
— uning barch a unsurlari ikki frontal 
koordinat, 
y a’ni eni (gorizontal) va b o ‘yi (vertikal) yo ‘nalishlar b o'y ich a 
t a ’riflanadi. 
Ichkariga qarab joylanishi 
bo'ysungan 
aham iyatga ega, 
u 
tabiatan 
kichik. 
Bunday kom pozitsiyaga bino tarzlari ega b o ‘lishi m um kin. 
U
bir 
tom ondan 
ko'rinishga m o'ljallangan va ko‘cha b o ‘yida joylashgan binolarga xos.
Hajmiy kompozitsiya 
o'zida turli tom ondan qabul qilingan uch 
k o o r d in a t: 
b o 'y i, eni va chuqurligi b o ‘yicha rivojlangan shaklni ifodalaydi. 
S h a k ln i 
hajmli qilib qabul etishga tom oshabinga nisbatan shakl ko‘rinishining 
sa th i, 
rakursi va joylashuvi, gorizontning balandligi, tom oshabinning optimal joyla- 
nishi, ko ‘rish uchun qulay m asofa va norm al ko‘zning nigoh burchagi 30 
b o ‘lishiga bo g‘liq, og‘irlik va uning sathi bo'linishi xarakteri ta ’sir 
k o ‘rsa ta d i- 
H ajm larning ancha cheklangan holda, ehtim ol d om inant (asosiy) 
v a n o d o -
m inant bo'ysinishi m um kin. K om pozitsion m arkaz asosiy nigoh 
n u q t a s i g
3 
yo'naltirilgan b o iish i m um kin. Hajmiy kom pozitsiya h arto m o n lam a 
k o ‘r is h
uchun moMjallangan, alohida turgan bin o lar uchun q o ‘llanadi.
Fazoviy-chuqurlik kom pozitsiya 
k o 'lam n in g ichkariga rivojlanishig3’ 
chuqurlik ko ordinatlarini belgilovchi ko'lam ga ega bo'lganligi bilan 
ifoda-
lanadi. B unday k om pozitsion qurilish b itta binoga ham , bino 
g u r u h la r ig
3

---

|l3m tegishli 
b o'lishi m um kin. K o'lam ni b o ‘ladigan qator m untazam rejalar, 
konlpozitsiyaga u n su rlarn i kiritganda chu q u rlik hissiyoti kuchayadi.
Ik k ita
asosiy ch u q u rlik k o ‘lam tu rlari m avjud: ichki, ya’ni interyer va 
tashqari 
la n d sh aft h a m d a b in o la rd a n tashkil b o 'lg a n , y a’ni m e ’m oriy 
majmua.
R ivojlan gan
ch u q u rlik — fazoviy kom pozitsiyaga frontal va hajmiy 
k om pozitsiya 
uning tarkibiy qism lari sifatida kiradi. Shunday qilib, kom po- 
zitsiyaning 
uch tu rin in g ham m asi k o 'p h ollarda bitta m e’m oriy asarda