O -zbek isto n respublikasi madaniyat va

6.6. Ko‘p yillik tayyorgarlik bosqichlari
K o‘p yillik m ashg‘ulot jara y o n in i m a ’lum bir q o n u n iy atla rg a
bo‘ysunadigan yaxlit jarayon, shaxsiy rivojlanish yo‘liga ega, o ‘ziga xos 
xususiyatlari mavjud bo‘lgan yaxlit tizim sifatida ko‘rib chiqish maq-
63

---

sadga niuvofiqdir. Sportchilaming ko'p yillik jaravoni tayyorgarlikning 
ustuvor yo‘nalishiga qarab, shartli ravishda to ‘rt bosqichga bo ‘lingiin:
1. Boshlang‘ich tayyorgarlik bosqichi.
2. C huqurlashtirilgan sport ixtisoslashuvi bosqichi.
3. Sport takomillashuvi bosqichi.
4. Oliy sport m ahorati bosqichi.
M ash ulot bosqichlari davomiyligi kurash turlarining o ‘ziga xos 
xususiyatlari, shuningdek, shug‘u!lanuvchilarning sport tayyorgarligi 
darajasiga bog‘liq.
Bosqichlar o ‘rtasida aniq chegara y o ‘q. H ar bir bosqich o ‘zining 
tayyorgarlik vazifalari, uslublari va vositalariga cga.
6.6.1. Boshlang‘ich layyorgarlik bosqichi
U shbu bosqichning asosiy vazifalari b o ‘lib har to m o n lam a jism o - 
niy tayyorgarlik, sogMiqni m ustah k am lash va yosh kurashch ilarn i 
c h in iq tirish , sport kurashi texnikasi asoslari va b o sh q a jism o n iy
m ashqlarni egallash, har to m o nlam a tayyorgarlik asosida funksional 
tayyorgarlik darajasini oshirish hisoblanadi.
Bundan tashqari, m chnatsevarlikni va intizom ni tarbiyalash, sport 
kurashi bilan shug‘ullanishga qiziqishni uyg‘otish ham sh u lar ju m - 
lasidandir. Asosiy m ashg‘ulot uslublari: o ‘yin, bir tekis, o ‘zgaruv- 
clian, aylanm a, takroriy.
Jism oniy tarbiya vositalari: harakatli va sport o ‘yinlari, gim nastika 
m ashqlari, kross yugurish, k u rash ch ining maxsus m ash q lari, o ‘z- 
o ‘zini ehtiyotlash, o ‘quv-m ashg‘ulot bellashuvlari.
Ushbu bosqichda kurashchilar tak tik tayyorgarlik usullari bilan 
asosiy usullar guruhini o ‘rganishlari lozim. Biroq kurashehining harakat 
texnikasini barqarorlashtirishga urinm aslik kerak. Bu davrda kelgusida 
kom binatsiyali usulda bellashuvni o lib b orishni tak o m illash tirish
u chu n h ar tom onlam a texnik asosni yaratish lozim.
B olalar kurash usullarini, o d a td a , m urabbiy bevosita k o ‘rsatib 
va tushuntirib berganidan so‘ng yaxshi o ‘zlashtiradilar. Shuning uchun 
m urabbiy juda ko‘p m iqdorda usullarni egallagan b o ‘lishi lozim.
0 ‘tilgan texnik harakatni yaxshi m ustahkam lash u c h u n bolalarga 
u sullam i ko‘rsatib bcrish yoki uning bajarilishini tu sh u n tirib berish 
tak lif qilinadi.
Boshlang‘ich tayyorgarlik bosq ich ida usullarga o ‘rgatish paytida 
usullam i butunligicha ko‘rsatish uslubidan k o ‘proq foydalanish lozim . 
Yangi usullarni tushuntirishda shu narsa m uhim ki, b o lalar texnika 
qism larini tushunishlari va anglab yetishlari zam r.
Ushbu davr tezkorlik va harakat tezligini tarbiyalash uchun ju da 
qulaydir. Ushbu davrda chaqqonlikni tarbiyalashga e’tibor berilishi lozim, 
chunki chaqqonlik murakkab texnik-taktik harakatlam i muvafiFaqiyatli
6 4

---

egallash uchun asos yaratadi. 0 's m ir kurashchilam ing gavda oMchamlari 
va og'irligining o ‘sishi kuchning o ‘sishidan ilgari rivojlanadi. K uchni 
tarbiyalash uchun zo‘r berish va uzoq vaqt kuchlanishdan xoli b o ‘lgan 
mashqlarni tanlash zamr. Bu davr egiluvchanlikni tarbiyalash uchun 
eng q u la y d ir, c h u n k i 13 y oshlarga kelib, eg ilu v c h an lik h a m d a
bo‘g‘im lardagi harakatchanlik birm uncha pasayadi. Egiluvchanlikni 
tarbiyalash uchun raqib bilan, jihozlar va jihozlarsiz bajariladigan 
um umiy rivojlantiruvchi hamda maxsus m ashqlar q o ‘llaniladi.
U shbu bosqichda m ashg‘ulot jarayonini tashkil qilishda tiklanish 
tadbirlarini ham ko ‘zda tutish lozim. Ularga m ashg‘ulotdan keyingi 
suv m uolajalari, chiniqishlar, suzish, h am m om va m ashg‘ulotlarni 
toza havoda o ‘tkazish kiradi.