Agrokimyo va tuproqshunoslik

9 - rasm. Sal’za surati.
http://travel.gala.net 
10- rasm. Balchiq vulkan krateri.
http://travel.gala.net 

---

58 
Quruqlikdagi balchiq vulkanlardan tashqari suvosti balchiq vulkanlari ham 
ma’lum. Ularning faoliyati tufayli orollar hosil bo‘ladi, ammo ular to‘lqinlar ta’sirida 
tez yemirilib ketadi. Balchiq vulkanlar mavjud bo‘lgan dengiz qismlari kema qatnovi 
uchun havfli hisoblanadi va xaritalarda albatta qayd etiladi. 
Yer yuzasiga turli tog‘ jinslari, gazlar va minerallashgan suv olib chiquvchi 
balchiq vulkanlarning chuqurligi ba’zan 10 - 12 km ga boradi, bu hozircha burg‘ilash 
texnikasi yetib borishi uchun murakab masala hisoblanadi. 
Talabaning bilimini sinash uchun savollar 
1.Magma nima va u qanday hosil bo‘ladi? 
2.Magmatizm qanday jarayon? 
3.Intruziyalar yer po‘stida qanday shakllarni hosil qiladi? 
4.Apofizalar nima? 
5.Muvofiq intruziv shakllarni sanab bering? 
6.Nomuvofiq intruziv tanalarga qanday struktura shakllari kiradi? 
 
 
 
 
6-MAVZU. YERNING TARIXI (EKZOGEN) GEODINAMIK 
JARAYONLARI. 
РЕЖА. 
1.Kaynazoy erasi geodinamik jarayonlari va paleogeografiyasi 
2.Iqlimi va organik dunyosi 
3. Foydali qazilmalarining tarkib topishi va taraqqiyoti 
1.Kaynazoy erasi geodinamik jarayonlari va paleogeografiyasi.
Yerning 
hozirgi ko‘rinishiga olib kelgan oxirgi rivojlanish bosqichi kaynozoy erasiga to‘g‘ri 
keladi. Uning davomiyligi oldingilariga nisbatan ancha kam – 70 mln yilga yaqin 
bo‘lib, o‘z navbatida uchta: paleogen (66-25 million yillar oldin), neogen (25-0,7 
millionlar yillar oldin) va antropogen (0,7 million yildan - hozirgacha) davrlariga 
bo‘linadi. Kaynozoyning boshlarida alp burmalanish jarayonlari o‘zining 
kulminatsiyasiga chiqadi, keyingi epoxalarda materiklarning yer yuzasi asta-sekin 
hozirgi ko‘rinishiga ega bo‘ladi. Atlantika va Hind okeanlarining o‘lchami ancha 
oshgan. O‘simlik va hayvonot olamida ham muhim o‘zgarishlar sodir bo‘lgan. Eng 
muhimi aqilli odam paydo bo‘lgan va o‘zining olamshumul qudratiga erishgan. Shu 
vaqtda hasharotxo‘rlardan primatlar, ulardan esa odam kelib chiqqan. 
Materiklarning konturi, relyefining hozirgi ko‘rinishi, hozirgiga yaqin iqlim 
sharoitlarida organik dunyoning shakllanishi kaynozoy erasi davomida shakllangan. 
Shuning uchun ham uning tarixi batafsilroq ko‘rilishi lozim
. 

---

59