Agrokimyo va tuproqshunoslik

Tog‘ o‘tloqi tuproqlari. 
Bu tuproqlar tog‘ o‘rmon va tog‘ podzol tuproqlar 
mintaqasining yuqori qismida odatda dengiz sathidan 1800-2000 m balandlikka 
joylashgan. Tog‘ o‘tloqi tuproqlari Ural tog‘ sistemalarida va Syan- Oltoy 
tog‘larining baland qismida joylashgan. Tog‘ o‘tloqi tuproqlar Kavkaz,Karpat, Syan-
Oloy tog‘ sistemalarida hamda janubiy va O‘rta Uralda va Tyanshanda keng 
tarqalgan. Bu tuproqlar turli xil ona jinslarda va xilma-xil relefli joylarda tarqalgan 
bo‘lib tuproq qatlamining to’zilishi, mexanikaviy, ximyaviy tarkibi va fizikaviy 
xossalari ham xilma-xildir. Bu tuproqlar tarqalgan mintaqalarning qishi o’zoq, yozi 
qisqa bo‘lib, subalp va alp o‘t o‘simliklari ta’sirida paydo bo‘lgan.

---

226 
Tog‘ o‘tloqi dasht tuproqlari. 
Bu tuproqlar ko‘pincha tog‘larning janubiy
yon bag‘rida tarqalgan bo‘lib serkabonatli ona jins ustida paydo bo‘lgan. Tog‘ o‘tloqi 
dasht tuproqlar Tojigistonning Hisor, Badaxshon tog‘ sistemalarida,janubiy va 
markaziy Tyanshanda keng tarqalgan. Mazkur tuproqlarning morfologik to’zulishi 
ximyaviy tarkibiga ko‘ra tog‘ qora tuproqlariga o‘xshaydi. Bu tuproqlarda chirindi 
miqdori 14-17 % gacha bo‘libchirindili qatlam qalinligi esa 30-40 sm, azot miqdori 
0,95 % dan 0,55% gacha. Turoq donador sturukturali, yuqori singdirish sig‘imiga ega 
(
100g tuproqda 40-55mgr ekv
) retsiyasi kuchsiz va ishqoriydir. 
Tog‘ podzol tuproqlari. 
Bu tuproqlar shimoliy kenglikdagi tog‘li viloyatlarda 
eng ko‘p tarqalgan. Tog‘ podzol tuproqlari asosan nina bargli daraxt o‘simliklari
ta’sirida paydo bo‘lgan bo‘lib, tog‘ o‘rmon tuproqlarining yuqorisida joylashgan.
Tog‘ podzol tuproqlar Kavkazda, janubiy Uralda, Sharqiy Sibrda, Oltoy- Syan 
tog‘ sistemalarida,Kamchatkada va Saxalinda katta-katta maydonlarni egallaydi.
Tog‘ podzol tuproqlar ikki xilga: tog‘ tayga – podzol tuproqlar va tog‘ o‘tloqi 
podzol tuproqlarga bo‘linadi. Bu har ikkala xil podzol tuproqlar ximyaviy tarkibiga 
ko‘ra och sur tusli tog‘ o‘rmon tuproqlariga yaqin turadi. Bu tuproqlarning ham 
boshqa tog‘ tuproqlari singari qatlamlari yaxshi rivojlanmagan va uncha qalin emas.
Tog‘ podzol tuproqlari qatlam to’zilishi aniq ifodalangan A
0
,A
1
,A
2
,V,V
1
,V
2
va 
S genetik gorizontlardan iborat. A
0
- moxlar bilan qoplangan, torflashgan, qalinligi 
5-10 sm bo‘lgan o‘rmon to‘shalmasidan iborat.
A
1
- dag‘al chirindili qatlam, qalinligi 3-5 sm. 
A
2
- podzollashgan qatlam, qalinligi 5-15 sm. 
B- jigarrang qo‘ng‘ir tusli berchlangan qatlam , qalinligi 20-25 sm.
Tog‘ podzol tuproqlarining umumiy qalinligi ko‘pincha 40-55 sm dan 
oshmaydi. Bu tuproqlar asoslar bilan to‘yinmagan bo‘lib reaksiyasi o‘rta va kuchli 
kislotali (pH 4,5-5,5) chirindi miqdori A
1 
qatlamda 4-10 % gacha
bo‘ladi. Chirindi 
tarkibidagi fulvo kislotalar gumin kislotalardan ko‘proq .