Agrokimyo va tuproqshunoslik

Kimyoviy tarkibi va fizik kimyoviy xossalari. 
Bo‘z tuproqlarning yalpi 
kimyoviy tarkibi tuproq mineral qismi tarkibiy qismlarining profil bo‘ylab deyarli 
tekis taqsimlanishi bilan xarakterlanadi. Bundan karbonatlar istisno bo‘lib, uning 
miqdori tuproqning pastki ya’ni karbonatli illyuvial gorizontida ko‘p. 
Och tusli bo‘z tuproqlardan to‘q tusli bo‘z tuproqlarga o‘tgan sayin tuproqning 
umumiy tarkibida R
2
O
3 
miqdori ko‘payadi va SiO
2
:P
2
O
3
 
bo‘lgan nisbati biroz 
qisqaradi. Bo‘z tuproqlar kimyoviy tarkibining o‘ziga xos muhim xususiyati,
tarkibida karbonatning ko‘p bo‘lishi va gumusning kam bo‘lishidir.
Bo‘z tuproqlar profili ko‘pincha turli to’zlardan yaxshi yuvilgan bo‘lib,1,5-2 
m chuqurlikka qadar suvda oson eruvchi to’zlar, deyarli saqlanmaydi. Ammo och 
tusli bo‘z tuproqlar orasida qoldiq- cho‘rxoksimon turlari uchraydi. Ularning 1 m 
bo‘lgan qatlamida gips va suvda oson eriydigan to’zlar ko‘p. Sug‘oriladigan 
sharoitda ikkilamchi qayta sho‘rlanish jarayoni rivojlangan.

---

222 
Och tusli bo‘z tuproqlarda gumus miqdori juda kam va A- gorizontida 1,2-1,4 
% miqdorida, pastki qatlamlarida kamayib boradi. O‘ziq moddalar jixatidan kam 
taminlangan, tuproqlar jumlasiga kiradi. Ummiy azot 0,05-0,11, fosfor 0,10-0,14 va 
kaliy miqdori 1,77-2,22 % atrofida. Shudgorlangan lalmikor yerlardagi och tusli bo‘z 
tuproqlarda gumus (0,7foiz) va boshqa oziq elimentlar miqdori ancha kamayadi.
Tipik bo‘z tuproqlarning yuqori gorizontlarida gumus 1,5-4 foizgacha bo‘lib
azot esa chirindi miqdoriga bog‘liq. Bu tuproqlar fosforga ancha boy: umumiy P
2
O
5 
0,15- 0,30 foizgacha yetadi. Uning miqdori ona jins tarkibiga bog‘liq. Umumiy 
kaliy ham ko‘p (2,1-3,0 foiz). Tipik bo‘z tuproqlarda kaliyning suvda eriydigan
xarakatchan formasi och tusli tuproqlarga nisbatan ancha yoqori (393-482mg/kg).
To‘q tusli bo‘z tuproqlar tarkibida gumus 4-5, azot esa 0,25-0,4 foizga qadar 
bo‘ladi.
Och tusli va tipik bo‘z tuproqlarning gumusi tarkibida fulvokislotalar ko‘proq, 
gumin kislotasi oddiy formadan iborat bo‘ladi.
To‘q tusli bo‘z tuproq tarkibidagi gumus fulvat va gumatli tarkibga ega. 
O‘tloqi bo‘z tuproqlarda gumus ko‘p bo‘lishi bilan birga, uning sifoti ham ancha 
yuqori. Bu gumin kislotasi guruppasining ko‘payishiga bog‘liq. Tuproqning 1 m 
qalinligida gumus zaxirasi och tusli bo‘z tuproqlarda 50-60 t/ga, to‘q tusli bo‘z 
tuproqlarda esa 140-160 t/ga etadi.