Ўзбекистон республикасиолий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро давлат университети

14 – жадвал: Шахснинг маънавий-ахлоқий шаклланганлик 
даражаси 
№ 
Хусусиятлари 
1. 
Кўнгли бедор, мусаффо, ўзгалар дардини билгувчи. 
2. 
Яхшилик изловчи, халқни ўзига эргаштириб билувчи.
3. 
Нафс ва ҳирсини жиловлаган, камтарин. 
4. 
Ўз шахсий фикрига эга, нарса ва ҳодисалар моҳиятини 
англаган 
5. 
Оқил, доно, фозил, фикратшунос (тўғри фикр юрита 
оладиган). 
6. 
Хушнафас, нотиқ, хушкалом. 
7. 
Ғовларни енгувчи, зулматдан халос этгувчи, истиқболни 
кўзлагувчи. 
8. 
Ҳабиб (дўст), пешрав (илдам борувчи). 

---

17 
Аллома маънавий-ахлоқий қарашларида Қуръони карим ва 
ҳадиси шарифдан ташқари зардуштийлик таълимоти ғоялари ҳам 
мужассамлигини “Маснавий”нинг аксарият байтларида кузатса 
бўлади ва эзгу сўз, эзгу фикр, эзгу амал маънавий-ахлоқий 
тарбияни ташкил қилишнинг бош омили эканлиги яққол намоён 
бўлади. Шоир ушбу амаллар соҳибини камолотга эришган, 
ўзлигини англаган шахс сифатида таърифлайди.
Юқорида келтирилган Румийнинг ҳаёт фалсафаси ёки ҳаёт 
формуласи бўлмиш “Хом эдим, пишдим, ёндим” ғоясининг 
мазмуни унинг қарашларида ўз ифодасини топган. Алломанинг 
ўзлигини англаган шахс сифатларини келтириш билан юксак 
маънавиятли шахс қиёфасини ифодалаш мумкин. 
 
15 - жадвал: Ўзлигини англаган шахс 
№ 
Сифатлари 
1. 
Ақл билан ирода йўлини ёритиб биладиган киши; 
2. 
Ақлли ва соғлом туйғули киши; 
3. 
Руҳи танини ўз йўлига солган киши; 
4. 
Иймонли – қалбида руҳини қарор топтирган киши; 
5. 
Моҳиятни англаган киши; 
Алломанинг таълимоти инсоннинг жисмоний, руҳий 
тараққиёти ва маънавий камолотига қаратилиганлиги билан 
қимматлидир. Шу ўринда Румийнинг маънавий-ахлоқий тарбияга 
оид педагогик концепцияси тамойилларини қуйидагича тасниф 
этиш мумкин:
–
Маънавий тушунчаларини бойитиш ва уларни таҳлил 
қилиш. 
–
Ахлоқий меъёр кўрсаткичларини юқори кўтариш. 
–
Нарса ва ҳодисаларни руҳий кечинма ва ақлий 
салоҳият орқали уйғунлаштира олиш. 
–
Ижтимоий ва маданий ўзига хосликни бағрикенглик 
билан қабул қилиш. 
–
Жамият ривожининг ижтимоий-сиёсий тузилмасида 
инсон омилининг ўрнини тушуниш. 
–
Инсоннинг ижтимоий фаоллигини ошириш ва 
такомиллаштириш. 

---

18 
–
Интеллектуал, маданий, маънавий, жисмоний ўз-ўзини 
ривожлантириш 
ва 
такомиллаштириш, 
кўзга 
тутилган 
инновацион ёндашув сифатида таълим-тарбия жараёнида ўқувчи-
талабаларни бугунги кун талабларига жавоб бера оладиган юксак 
маънавиятли кадр бўлиб етишишида хизмат қилади.
Хулоса сифатида таъкидлаб ўтиш муҳимки, Жалолиддин 
Румийнинг маънавий-ахлоқий тарбияга оид қарашлариолам 
тузилиши ва одам сийрати, ҳаёт, тириклик сиру асрорлари, 
жамият, дунёнинг барча сиру синоати ҳақида фикр 
мулоҳазаларини ҳикматлар, ривоятлар, масаллар мазмуни орқали 
нафис ва чуқур очиб беради. Ҳозирги кунда Румийнинг 
маънавий-ахлоқий тарбия борасидаги таълимоти биз учун катта 
назарий ва амалий аҳамиятга эга. Чунки биринчидан, у инсон тан 
ва руҳ уйғунлигида шаклланиши, ривожланиши ва камол топиши 
муҳимлигини изоҳлаб инсонни улуғлайди ва уни юксак мақомга 
кўтариб маънавий тараққиёти учун муносиб замин яратади. 
Иккинчидан, ақл ва қалб уйғунлигини ифодалаш орқали 
миллат ва халқлар ўртасидаги дискриминация (камситиш, 
таҳқирлаш, ҳуқуқий жиҳатдан чеклаб қўйиш)ни йўқотишни олға 
суради, турли халқлар ва миллатларнинг тинч- тотувликда яшаши 
орқали бағрикенглик маданиятини олға суради. 
Учинчидан, 
шахснинг 
маънавий-ахлоқий 
қиёфасини 
тасвирлаб шахс компетентлигидаги имкониятларини кўрсатиб 
беради. Миллий ва умуминсоний қадриятларни мустаҳкамлаш 
йўллари орқали маънавий-ахлоқий тарбия усуллари ва 
мезонларини аниқлаб беради.