M. A. Raxmatullayev, B. I. Ganiyeva

Mijoz-server modeli.
2-model Internet rivojlanish davriga to‘g‘ri 
keladi, bunda Internet orqali uzatiladigan ma’lumotlar tezligi mahalliy 
tarmoqdagi ma’lumot almashinuviga tenglashgan davrga to‘g‘ri keladi.
Ushbu ikki modelning asosiy farqi shundaki, 2-model bir 
ixtisoslashgan tashkilotda markazlashgan ma’lumotlar bazasi boshqaruvi 
tashkil etilishini taqozo etadi, 1-modelda ma’lumot bazalarining 
boshqaruvi har bir axborot muassasasida tashkil etiladi (1-jadval). 
 
Axborot-kutubxona infratuzilmalari modellarining qiyosiy 
funksional tahlili
 
Modellarning qiyosiy funksional tahlili 
1-jadval.
Ko`r 
satkich 
Mahalliy taqsimlangan model 
Mijoz-server 
markazlashgan modeli 
Av
to
m
at
lash
tirilga
n
ax
b
o
rot
tizim
i 
(A
AT
) 
Har bir axborot-kutubxona va arxiv 
muassasalari (AKAM) MARC 
formatlari va DUBLIN CORE 
kommunikativ formatlariga 
asoslangan avtomatlashtirilgan 
axborot tizimiga (AAT) ega 
Har bir axborot-
kutubxona va arxiv 
muassasalari AATga ega 
bo‘lishni shart emas. 
Jamoaviy foydalanish 
uchun AAT korporativ 
tarmoq serverida 
joylashgan bo‘ladi 

---

23 
Elektro
n
k
atalo
g
lash
tirish
Har bir axborot-kutubxona va arxiv 
muassasasi o‘zining serverida 
elektron katalogni mustaqil tashkil 
etishi va yurgizishi mumkin. Elektron 
katalog (EK) axborot-kutubxona va 
arxiv muassasasi xodimlari 
tomonidan tashkil etiladi yoki 
korporativ tarmoqdagi boshqa 
axborot kutubxona va arxiv 
muassasalari yozuvlari o‘zaro 
almashuvi asosida tashkil etiladi 
Har bir axborot-
kutubxona va arxiv 
muassasasi o‘zining 
elektron katalogini 
boshqaruv tashkilot 
serverining axborot 
muhitida mustaqil tashkil 
etishi va shakllantirishi 
mumkin.
EK o‘zaro almashiladi 
EK
va
m
a’lumot
b
azalar
in
i 
b
o
sh
q
aruv
i 
Har bir AKAM uchun ma’lumot 
bazasi boshqaruvi (ma’lumotlar 
kiritish, ma’muriy va texnik xizmat 
ko‘rsatish, nazorat qilish) talab etiladi 
Ma’lumotlar bazasi 
boshqaruvi korporativ 
tarmoqning boshqaruv 
muassasasida tashkil 
etiladi 
Internet
/ 
Intranet
Tezkor Internet talab etilmaydi 
Tezkor internet talab 
etiladi 
Ax
b
o
rot
x
av
fsizlig
i 
Har bir AKAM uchun alohida 
axborot xavfsizligi choralari ko‘rish 
talab etiladi 
Korporativ tarmoq 
boshqaruv 
muassasasining axborot 
xavfsizligini yuqori 
darajada tashkil etish 
lozim 
Kad
rlar
n
i 
tay
y
o
rlash
va
ta’m
in
lash
Har bir AKAM kutubxonachi, 
arxivchi va ma’lumot bazalari 
boshqaruvchilarini o‘qitish talab 
etiladi 
Har bir AKAM 
kutubxonachi, arxivchi 
va ma’lumot bazalari 
boshqaruvchilarini 
o‘qitish talab etiladi 

---

24 
Markaziy boshqaruv quyidagi bir qator afzalliklarga ega: 

har bir AKMda ma’lumot bazalari administratori talab etilmaydi; 

boshqaruv (administrator) kadrlarini tayyorlash qimmat jarayon 
hisoblanadi. 
Har doim ham tayyorlangan mutaxassis AKMda qolmasligi 
mumkin. Beshta mutaxassis mingtacha AKMlari ma’lumot bazalarini 
boshqarishi mumkin. Holbuki, bu yuqori darajadagi mutaxassislarning 
sifatli boshqaruvi hisoblanadi. Albatta, besh-oltita administratorni 
tayyorlash, malakasini oshirish, barcha viloyat hamda tumanlardagi 
administratorlarni tayyorlash va malakasini oshirishdan arzonga tushadi. 
Avtomatlashtirilgan va elektron-kutubxonalarni tashkil etish – bu 
juda qimmat va ko‘p mehnat talab etiladigan jarayondir. Rivojlangan 
mamlakatlar tajribasi va hisob-kitoblar shuni ko‘rsatadiki, axborot-
kutubxona muassasalari yakka holda o‘zlarining elektron resurslarini 
tashkil etar ekanlar ular ulkan resurslarni yo‘qotadilar, aksariyat hollarda 
ish xodimlarning darajalari pastligi tufayli, yozuvlarning takrorlanishi 
kabi xatoliklar asosida tashkil etiladi.
Quyida mijoz-server va Cloud Computing texnologiyalari va 
Library 2.0 konsepsiyasi asosida tashkil etilgan O‘zbekistonning oliy 
o‘quv yurtlari korporativ tarmog‘ini tashkil etish borasidagi tadqiqot va 
ishlanmalarning natijalari keltirilgan. Tizimning texnologik asosi 
ARMAT-1.13 dasturiy kompleksi va «Elektron ta’lim» Davlat 
dasturining 
telekommunikatsiya 
tarmog‘i hisoblanadi. Dasturiy 
kompleks yuksak texnologik yechimlarni qo‘llagan holda tarmoqni 
samaradorligini amalga oshirdi.
Library 2.0 va Cloud Computing konsepsiyalarida keltirilgan 
tamoyillar o‘xshash bo‘lib, axborot-kutubxona muhitida quyidagi 
talablarga keltiriladi:
• 
shaxsga qaratilganligi;
• 
integratsiyalangan 
axborot 
resurslari, 
shuningdek, 
shaxsiy 
resurslarini shakllantirishda foydalanuvchi faolligini oshirish;
• 
foydalanuvchining virtual shaxsiy kabinetini shakllantirish;
• 
hamkorlikdagi forumlar tashkil etish va o‘tkazish – «kitobxon-
kutubxonachi» yoki yanada kengroq - «kitobxon-kutubxonachi-axborot 
resurslarni shakllantiruvchi»;
• 
elektron katalog imkoniyatlarini kengaytirish, to‘liq matnli 
elektron resurslardan jamoaviy foydalanish tizimini yo‘lga qo‘yish;
• 
axborot xizmatlarini olishda o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish usul va 
vositalarini rivojlantirish; 

---

25 
• 
korporativ tarmoqda texnologik va axborot resurslaridan maksimal 
darajada iqtisodiy foydalanish. 
Cloud 
Computing 
texnologiyasidan 
axborot-kutubxona 
tarmoqlarida foydalanish tarmoq boshqaruvini amalga oshirish, 
foydalanuvchilarga xizmat ko‘rsatishda sezilarli darajada samaradorlikni 
oshiradi. OO‘Yu korporativ kutubxona tarmog‘ining axborot muhiti 
bosh serverda shakllantiriladi. (2-jadval ).
Korporativ kutubxona tarmog‘ining axborot muhiti
2-jadval