Salimjonov samandarning

FARG’ONA POLITEXNIKA INSTITUTI QURILISH FAKULTETI MUHANDISLIK KOMUNIKATSIYALARI QURILISHI VA MONTAJI YO’NALISHI 10-20 GURUH TALABASI SALIMJONOV SAMANDARNING SUYUQLIK VA GAZLAR MEXANIKASI FANIDAN TAYYORLAGAN MUSTAQIL ISHI

Bajardi: Salimjonov S

Tekshirdi: Madaliyev M

Maxalliy qarshiliklar ta’sirida yo’qotilgan napor. J.Borda formulasi

Reja;

1 Maxalliy qarshiliklar

2 Maxalliy qarshiliklar ta’sirida yo’qotilgan napor

3 J.SH. Borda formulasi

Suyuqlik trubalarda harakat qilganda turli to’siqlarni aylanib o’tish uchun energiya sarflaydi. Ana shu energiya suyuqlik bosimining pasayishiga sabab bo’ladi. Trubalarda turli to’siqlar bo’lib, ularni aylanib o’tish uchun sarf etiladigan energiya bu to’siqlarning soniga va turlariga bog’liq

Suyuqlik trubalarda harakat qilganda turli to’siqlarni aylanib o’tish uchun energiya sarflaydi. Ana shu energiya suyuqlik bosimining pasayishiga sabab bo’ladi. Trubalarda turli to’siqlar bo’lib, ularni aylanib o’tish uchun sarf etiladigan energiya bu to’siqlarning soniga va turlariga bog’liq

Maxalliy qarshiliklarning juda ko’p turlari mavjud bo’lib , bularning har biri uchun bosimning pasayishi turlichadir.

Maxalliy qarshiliklarning asasiy turlari

• 
  Keskin kengayish turi
  
• 
  Tekis kengayish turi
  
• 
  Keskin torayish turi
  
• 
  Keskin kengayish turi
  
• 
  Tekis torayish turi
  
• 
  Tirsak turi
  
• 
  Burilish turi
  

Suv o’tkazgich quvurlarning qaysi birida suv oqsa o’sha joyda har xil maxalliy to’siqlar – torayish, kengayish, diafragma, jo’mrak vahokazolar, qo’shimcha qarshiliklarni keltirib chiqaradi. Maxalliy qarshiliklar bor yerda oqim o’z energiyasining bir bo’lagiligi uchun uni maxalliy gidravlik qarshilik deyiladi. Maxalliy qarshiliklarning ko’rinishlari juda ko’p va xar xil, ammo ularning hammasi uning umuminy ko’rsatma mavjud.

Agar quvur qisqa bo’lib , maxalliy qarshiliklar ko’p bo’lsa, u xolda maxalliy qarshiliklar uchun yo’qotilgan napor o’zanning uzunligi bo’yicha yo’qotilgan napordan ancha katta bo’ladi

Maxalliy yo’qotilgan napor

Amalda maxalliy qarshiliklar ta’sirida yo’qotilgan napor h ni odatda ikki pezometrlar ko’rsatkichlarining fikrlari bilan o’lchanadi. Bu pezometrlarning biri maxalliy qarshiliklarning oldiga, ikkinchisi esa uning orqasiga o’rnatilgan bo’ladi. Masalan, jo’mrak J ni olsak, u to’g’ri quvurda o’rnatilgan , ya’ni quvurning diametric jo’mrak J dan oldin va undan keyin ham bir xil ( D=const) undagi pezometrlar ko’rsatilgan.

Quvurning tez kengaygan shaklida mahalliy qarshilik ta’sirida yo’qotilgan naporni D. Bernulli tenglamasi va harakat miqdorining gidravlik tenglamasini qo’llab, nazariy usulda hisoblash mumkin . Buning uchun kerakli matematik o’zgartirishlarni amalda bajarib , gidrodinamikada keng ma’lum bo’lgan J.SH.Borda tenglamasi keltirib chiqarilgan. Uning ta’rifi quyidagicha;

Quvurning tez kengayishida yo’qotilgan napor yo’qotilgan tezlikka javob beruvchi tezlik naporiga teng

Borda-Karno formulasi quyidagi shaklga ega:

ΔE-suyuqlik bilan energiya yo'qolishi;
ξ- noldan birgacha bo'lgan qiymatlarni qabul qiluvchi empirik o'lchovsiz yo'qotish omili, 0 ≤ ξ ≤ 1;
ρ- suyuqlik zichligi;
V₁ va V₂= oqimning mahalliy kengayishidan oldin va keyin mos ravishda o'rtacha oqim tezligi;
Oqim keskin kengaygan taqdirda, yo'qotish koeffitsienti birga teng. Boshqa hollarda, yo'qotish omili, ko'pincha, empirik formulalar yordamida (eksperimental ravishda olingan ma'lumotlar asosida) aniqlanishi kerak. Borda-Karno formulasi tezlikning pasayishi V₁ > V₂ uchun amal qiladi, boshqa holatda DE yo'qotish nolga teng, chunki V₂ tezligining V₁ tezligiga nisbatan ortishi tashqi kuchlar ishni bajarishini bildiradi. suyuqlik oqimi bo'yicha, keyin esa mahalliy qarshilik hisobi tufayli yo'qotishlar haqida gapirish mumkin emas.
Yo'qotish koeffitsientini oqim shaklini ξ o'zgartirish orqali kamaytirish yoki oshirish mumkin. Misol uchun, to'satdan kengayish o'rniga diffuzorni qo'llash orqali yo'qotish omilini kamaytirish mumkin.