T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

 
 
0
n
n
)
(
0
n
p
)
(
0
p
n
2
0
0
0
0
i
p
p
p
n
n
n
p
p
n



)
(
p
n
n

)
(
n
p
p

)
(
p

)
(
n

n
p
p
n
n
n



n
n
n
p
n
n



k
qV

0


---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 421 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
36-MA’RUZA: ATOM VA YADRO FIZIKASI 
REJA: 
1.
 
Atom yadrosining tarkibi 
2.
 
Yadroning zaryadi, o’lchami va massasi 
3.
 
Nuklonlarning o’zaro ta’siri, Yadroning massa nuqsoni va bog’lanish energiyasi
4.
 
Yadro kuchlari 
5.
 
Yadroning bo’linishi 
6.
 
Radioaktivlik 
7.
 
Nurlanish turlari 
8.
 
Elementar zarrachalar 
 
Atom yadrosi 
Tabiatdagi hamma moddalar atomlardan tashkil topgan bo‘lib, ular elektron va atom 
yadrosidan iboratdir. Atom yadrosining asosiy xarakteristikalari bo‘lib ularning zaryadi, 
massasi, spini va yadro magnit momenti hisoblanadi. Atom yadrosi proton va neytronlardan 
iborat bo‘lib, bular 
yadro nuklonlari
deyiladi. Atomlar neytral zarracha ekanligini e’tiborga 
olsak, ularda nechta proton , ya’ni musbat zarracha bo‘lsa, yadro atrofida xuddi shuncha 
elektron bo‘lishi kerak. 
Yadrodagi nuklonlar - proton (
r
) musbat va neytron (
n
) esa neytral, ya’ni zaryadsiz
zarrachalardir. Protonning zaryad miqdori elektron zaryadiga teng bo‘lib 
q
p
= 1,6·10
-19
Kl
ga 
tengdir. Erkin holda proton barqaror musbat zarrachadir. Atom massasini massaning atom 
birliklarida (m.a.b.) o‘lchash ancha qulaydir. Uglerod 
atomining 1/12 massasi, 
massaning atom birligi qilib qabul qilingan. 
Protonning massasi 
M
p
 = 1,6726·10
-27
 kg = 1,0072m.a.b. = 938,7Mev 
Bu massa elektron massasidan 1836 marta kattadir (
m
p 
= 1836 
m
e
). Proton spinga
va xususiy magnit momentiga ega 
. 
μ
ya
- yadroning magnit 
momenti deyiladi va uning magnetoni 
Bor magnetonidan 1836,5 marta 
kichikdir. 
Neytron elektr zaryadga ega emas, massasi
m
n
 = 1,6749·10
-27
 kg = 1.0086 m.a.b.
ga teng va proton massasidan biroz kattaroqdir. Proton kabi, neytronning spini 
–
ga teng (bu yerda manfiy ishora xususiy mexanik va magnit momentlarining yo‘nalishlari 
qarama-qarshi ekanligini ko‘rsatadi). 
)
(
12
6
C





 
2
1
S
2 79
p
ya
,


 
2
ya
m







 
2
1
S

---