T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 384 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
6-rasm. Qisqa masofalarda vodorod atomlari elektron bulutlarining bir - birini to‘sishi
Shunday qilib, bu holatda elektronlar bir vaqtda ikkala yadroga tegishli bo‘ladi va ular 
umumlashgan 
hisoblanadi. 
Elektronlarning umumlashishi elektronlar zichligini 
qayta taqsimlanishiga va tizim 
energiyasini alohida atomlarning energiyalari yig‘indisiga 
2Е
o
nisbatan o‘zgarishiga olib 
keladi. Rasmda 1 - punktir chiziqlar bilan alohida atomlarning elektron bulutlari zichligi 
tasvirlangan; 2 -uzluksiz chiziqlar bilan alohida atomlar elektron bulutlarini oddiy 
yig‘indisi tasvirlangan; 3 - qalin chiziqlar 
a - v
yadrolar uchun umumlashgan elektronlar 
hosil bo‘lgandagi elektronlar buluti zichligini taqsimlanishi tasvirlangan. 
1 - va 2 - holatlarga qaraganda 3 - holatda ikkala yadrolar o‘rtasidagi elektronlar zichligi 
ortaboradi. Yadrolar orasidagi fazoda elektron bulutlar zichligining ortishi tizim 
energiyasining kamayishiga va atomlar orasida tortishish kuchlarini vujudga keltiradi. Ana 
shu 
kovalent bog‘lanishni
hosil bo‘lishidir. Vodorod molekulasining energiyasi 
ga teng. Bu yerda 2
Е
0
– ikkita vodorod atomi energiyalari yig‘indisidir;
K
- 
elektronlarning yadro bilan, elektronlarning o‘zaro va yadrolarning o‘zaro elektrostatik ta’sir 
energiyasidir. Bu energiya manfiydir va uni 
Kulon energiyasi
deb atashadi. 
A
– atomlarning 
o‘zaro elektronlar bilan almashish energiyasidir va u doimo 
K
dan katta bo‘ladi 
.
S 
< 1 , 
K
va 
A
manfiy bo‘lganligi uchun tizim energiyasi kamayib boradi:
Har bir vodorod atomi o‘zining bitta qo‘shni atomi bilan bog‘lanish hosil qilish 
mumkin. Bu bog‘lanishni tashkil etuvchi ikkita elektron qarama-qarshi spinlarga ega va bitta 
kvant yacheykani egallaydi. 
Uchinchi atom, bu sharoitda, tortishmasdan itariladi.
Kremniy, germaniy kristallarida elementar katakchadagi atom valent bog‘lanishni 
to‘rtta yaqin qo‘shni atomlar bilan hosil qiladi. Shu to‘rtta kovalent bog‘lanishlarni hosil 
qiluvchi har ikki elektron qarama-qarshi spinlarga ega bo‘ladi.