T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 387 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
9 – rasm. Elementar yacheykaning asosiy parametrlari 
 
Elementar yacheykani tavsiflash uchun, umumiy holda oltita kattalikni kiritish zarur: 
elementar yacheykaning uch qirrasi 
va ular orasidagi uchta burchaklar 
. Bu kattaliklar elementar yacheykaning parametrlari, 
a
,
b
,
c
kesmalarni esa, 
o‘q birliklari 
deb atashadi. Faqat tugunlarida atomlar bo‘lgan elementar yacheykani – oddiy 
elementar yacheyka deb ataladi. Cho‘qqilaridan tashqari, boshqa nuqtalarida atomlar 
joylashgan elementar yacheykalar uch xil bo‘ladi: hajm bo‘yicha markazlashgan panjara (1), 
tomonlari markazlashgan panjara (2) va asoslari markazlashgan panjara (3) (
10 - rasm
). 
 
10 – rasm.Elementar yacheykalarning turlari 
11 - rasmda bir-biriga yondashtirilgan ikkita Brave panjarasi (1,2) dan hosil bo‘lgan 
panjara keltirilgan. Bu ikkita Brave panjarasi 
translyatsiya vektorlaridan iborat. 
Bunday umumiy ko‘rinishdagi panjara 
asosli panjara
deb ataladi va ular asosan olmos va 
yarim o‘tkazgichlar kristallarida uchraydi.

11-rasm. Bir – biriga yondashtirilgan Brave panjaralari 
Panjaraning istalgan tuguni holatini tanlangan koordinata boshiga nisbatan, uning 
uchta koordinatasi 
x
, 
y
, 
z
, bilan aniqlanadi . Bu koordinatalarni quyidagicha ifodalash 
mumkin: 
)
,
,
(
c
b
a



)
,
,
(



b
a


,

---