T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

3 - rasm. Toroid
Toroid magnit maydoni kuch chiziqlari aylana ko‘rinishida bo‘ladi. 
vektor 
istalgan nuqtada maydon kuch chiziqlariga urinma bo‘ylab yo‘nalgan, shu sababli 
. 
R
radiusli konturni olamiz. Toroiddagi simlar o‘ramining soni
n

2

r
ga teng va 
barcha kuch chiziqlari konturni sizib o‘tadi. 
vektor istalgan nuqtada maydon kuch chiziqlariga urinma bo‘ylab yo‘nalgan, 
shu sababli 










AB
BC
CD
DA
l
l
l
l
l
nlI
dl
H
dl
H
dl
H
dl
H
dl
H


H


H

AB
l
dl
H

H
const
H
H



nlI
Hl
dl
H
dl
H
AB
l





H

const
H
H



H


---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 188 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
. 
R
radiusli konturni olamiz. Toroiddagi simlar o‘ramining soni
n

2

r
ga teng va 
barcha kuch chiziqlari konturni sizib o‘tadi. 
Tsirkulyatsiya ifodasiga asosan:
, (6) 
bu yerdan 
, (7) 
Agar toroid juda tor bo‘lsa, 
ga tengdir. U holda 
ga teng bo‘ladi.
 
Magnetiklarda magnit maydoni 
Tashqi magnit maydonida magnitlanish xususiyatiga ega bo‘lgan va atrof - 
muhitdagi natijaviy magnit maydonini o‘zgartira oladigan moddalar – magnetiklar deb 
ataladi. 
Magnetiklarning 
magnitlanishini 
Amperning 
molekulyar 
toklar 
to‘g‘risidagi 
gipotezasi orqali tushunish mumkin. Klassik fizika tushunchasiga asosan, atomlardagi 
elektronlar aylana shaklidagi traektoriya – orbita bo‘ylab harakatlanadi va orbital tokni hosil 
qiladilar. 
4 - rasm. Elektronning orbital tok magnit moment. 
Magnit xususiyatlariga asosan, har bir atom yoki molekulani, yopiq elektron toklar 
tizimi – molekulyar toklar deb ataladi. Har bir elektron orbital tok 
P
me
 
magnit momenti bilan 
xarakterlanadi (
4 - rasm
). 
const
H
H








rI
n
R
H
dl
H
dl
H
l


2
2
I
n
R
r
H


1

R
r
nl
H

I 


me
P

r


---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 189 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
 
Eng oddiy magnitlardan biri bu uzun ingichka magnitdir. 
Bu magnit momenti – elektronning orbital magnit momenti deb ataladi. Bitta 
elektronning orbital magnit momenti 
P
me
 = IS 
ga teng. Bu yerda 
- orbital tok, 
ye
- elektron zaryadi, 

- aylanish chastotasi, 
- orbital tok yuzasi. U holda 
P
me 
= ev

r
2
, (1) 
Atom va molekuladagi har bir elektron shunday orbital magnit momentiga ega 
bo‘lgani uchun, atom va molekulaning molekulyar toklari hosil qilgan natijaviy magnit 
momenti elektronlar magnit momentlarining yig‘indisiga tengdir: 
, (2) 
Magnetiklarning magnitlanishini tavsiflash uchun 
- 
magnitlanganlik vektori
deb 
ataladigan kattalik kiritiladi. Bu kattalik magnetikning birlik hajmidagi atom va 
molekulalarining orbital magnit momentlari yig‘indisiga tengdir: 
, (3) 
bu yerda 

V
– magnetikning mumkin bo‘lgan eng kichik hajmi va unda magnit maydoni bir 
jinsli deb hisoblanadi. 
 

e
I

2
r
S




me
mi
P
P


j

V
P
j
mi






---