T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

Kompas strelkasining ko’rsatishi shimoliy qutbga buriladi. 
Elektr maydon kuchlanganligi 
va magnit maydon induksiyasi 
bo‘lgan 
nuqtada 

- tezlik bilan harakatlanayotgan 
q
zaryadga ta’sir etuvchi kuch 
– 
Lorens ku
chi
deb ataladi va quyidagicha ifodalanadi: 

sin
B
B
m



]
[
]
[
B
P
B
n
S
I
M
m










n

n
IS
P
m



]
[
B
P
M
m





2



0


m
P

)
(
B
P
m


m
P
M
B
max

E

B


---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 183 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
, (11) 
 
Bu formula magnit maydonida harakatlanayotgan zaryadga ta’sir etayotgan maksimal 
kuchini ko’rsatadi. 
Faqat magnit kuchi bo‘lgan holda: 
, (12) 
ga teng bo‘ladi. 
 
6 - rasm. Harakatlanayotgan zaryadga ta’sir etuvchi Lorens kuchi. 
6 - rasmda
zaryadning harakat tezligi va magnit maydon induksiyasi vektorining 
yo‘nalishlari yotgan tekislikka perpendikulyar bo‘lgan 
- Lorens kuchining yo‘nalishi 
keltirilgan. 
])
,
[
(
B
E
q
F
l



]
,
[
B
q
F
m


л
F


---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 184 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Bu formulaning boshqacha ifodalanishi bu F=qv 
x
 B. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 185 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
14-MA’RUZA: MODDANING MAGNIT XOSSALARI 
 
REJA: 
 
1.
 
Magnit induktsiyasi vektori sirkulyatsiyasi 
2.
 
Solenoid va toroidning magnit maydoni 
3.
 
Moddaning magnit maydoni 
4.
 
Molekulyar toklar 
5.
 
Magnitlanish 
6.
 
Magnit singdiruvchanlik va qabul qiluvchanlik 
7.
 
Magnit maydonining kuchlanganligi 
8.
 
Diamagnetiklar, paramagnetiklar va ferromagnetiklar
Magnit induksiyasi vektori sirkulyatsiyasi 
I
tokli, to‘g‘ri chiziqli uzun o‘tkazgichga perpendikulyar joylashgan yopiq yassi 
konturni tasavvur etamiz (
1 - rasm
). Konturda tokli o‘tkazgichdan 
r
masofada joylashgan 
elementar kesmani olamiz. Tokning magnit maydon kuchlanganligi 
kesma
nuqtalarida radius- vektorga perpendikulyar joylashgan bo‘lib, 
kesma bilan 

burchak 
tashkil etadi.
,
1 - rasm. To‘g‘ri chiziqli o‘tkazgichga perpendikulyar joylashgan yassi kontur. 
 
- magnit maydon kuchlanganligi 
ning 
yo‘nalishga proektsiyasidir,
kesmaning 
- yo‘nalishga proektsiyasidir. Ikkinchi tarafdan 
yoyning uzunligi 
r 
ga teng. Bu holda, 

d

d

d
r
I
H

2


cos
H
H




H
H



d



d
d
d
н




cos
H

н
d


d


d
Hr
Hd
d
H
d
H
H










cos

---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 186 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
, (1) 
(1) ifodani yopiq kontur uzunligi bo‘yicha integrallaymiz:
 
, (2) 
Agar, yopiq kontur ichidan bir nechta o‘tkazgichlar o‘tsa, u holda
I
- barcha 
o‘tkazgichlardan o‘tayotgan toklar yig‘indisiga tengdir.
, (3) 
Bu ifoda magnit maydon 
kuchlanganligi vektorining
yopiq kontur bo‘yicha 
tsirkulyatsiyasi
 
deb ataladi. 
Magnit maydon induksiyasi vektorining tsirkulyatsiyasi
quyidagicha ifodalanadi:
, (4) 
Elektrostatik 
maydon 
kuchlanganligi 
vektorining 
yopiq 
kontur 
bo‘yicha 
tsirkulyatsiyasi nolga teng va u potentsial xarakterga ega edi. 
(3) va (4) ifodalardan ko‘rinadiki, tokning magnit maydoni uchun kuchlanganlik va 
induksiya tsirkulyatsiyasi nolga teng emas, shuning uchun magnit maydon uyurmali yoki 
solenoid ko‘rinishli xarakterga egadir. Bu maydonda ma’lum bir nuqtadagi potentsial har xil 
qiymatlarga ega bo‘ladi. 
Bir tekis o‘ralgan o‘ramali va to‘g‘ri chiziqli uzun solenoidning ichida magnit 
maydon kuch chiziqlari solenoid o‘qiga parallel yo‘nalgan deb hisoblaymiz (
68 - rasm
).