T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 193 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
 
Yo’naltirilgan magnit maydoni chiziqlari magnit maydoni joylashuvini aniqlab beradi. 
Maksvell tenglamalari 
Maksvell nazariyasiga asosan zaryadlarning tartibli harakati bo‘lgan toklardan 
tashqari, o‘zgaruvchan elektr maydoni ham magnit maydoni manbai bo‘lishi mumkin. 
Elektr maydon induksiya (siljish) vektori 
uchun Gauss teoremasini yozamiz 
Bu tenglikning ikki tarafini vaqt bo‘yicha differentsiallasak, quyidagiga ega 
bo‘lamiz: 
induksiya vektori faqat vaqtga emas, balki koordinataga ham bog‘liq bo‘lgani uchun 
xususiy hosila belgisini tanladik, 
q 
zaryadning o‘zgarishi faqat zayadlarning kelishi 
yoki ketishida, ya’ni tok mavjud bo‘lganda sodir bo‘ladi. 
Tok kuchi
, 
ga teng. Bu yerda,
. 
D




q
dS
D
N
n
D







dt
dq
dS
t
D
dS
D
dt
d
dt
dN
n
n
D
D

t
D
n





)
(
s
n
dS
j
dt
dq
I
t
D
j
n
n




---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 194 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Tenglikning o‘ng tarafi – siljish vektorining o‘zgarish tezligidir va u 
siljish tokining zichligi
deb ataladi. 
Maksvell faraz qilishicha, siljish toki, o‘tkazuvchanlik tokiga o‘xshash magnit 
maydonining manbai hisoblanadi. U holda magnit maydoni kuchlanganligi tsirkulyatsiyasi 
formulasini quyidagicha qayta yozish mumkin: 
, (1) 
bu yerda 
I
- o‘tkazuvchanlik toki, 
siljish toki. 
Bu tenglama 
Maksvellning birinchi tenglamasining
differentsial ko‘rinishidir. 
Dielektrikda, o‘tkazuvchanlik toki bo‘lmagani uchun, bu tenglama quyidagicha 
yoziladi: 
, (2) 
Bu tenglama quyidagi ma’noga ega: elektr maydonining istalgan o‘zgarishi magnit 
maydonini hosil qiladi. O‘z navbatida, magnit maydonining o‘zgarishi uyurmali elektr 
maydonini vujudga keltiradi, uning kuchlanganlik vektori tsirkulyatsiyasi, berilgan konturni 
kesib o‘tuvchi, ishorasi teskari bo‘lgan magnit maydoni induksiya oqimining o‘zgarish 
tezligiga tengdir. 
, (3) 
Bu 
Maksvellning ikkinchi tenglamasidir
. 
Elektr maydon induksiya oqimi uchun Gauss teoremasi ifodasi 
, (4) 
Maksvellning uchinchi tenglamasi
hisoblanadi. 
Magnit maydoni induksiya oqimi uchun Gauss teoremasi ifodasi 
, (5) 
Maksvellning to‘rtinchi tenglamasidir
. 
Elektr maydonining kuchlanganligi va induksiya vektorlarining o‘zaro bog‘lanishi 
, (6) 
Maksvellning beshinchi tenglamasidir
. 





dt
dD
I
I
I
dl
H
n
siljish
l
dt
dD
I
n
силж



dt
dD
dl
H
n
l




dt
d
dl
E
l


q
dS
D
n


0
dS
B
n
E
D


0



---