Byudjet tashkilotlarida byudjet hisobi

 
Hujjatlarning aylanishi 
 
Xo’jalik jarayoni sodir etilganini isbotlovchi yoki jarayon sodir etilishiga asos 
bo’luvchi hujjatlar bir necha ma’sul shaxslarda, bo’limlarda, korxonalarda xarakatda bo’ladi 
va o’z mo’ljali bo’yicha xizmat qilib bo’lganidan so’ng, belgilangan tartibda arxivga 
topshiriladi, ya’ni hujjat aylanishi sodir bo’ladi. Demak, hujjat aylanishi-birlamchi 
hujjatlarni tuzilib, ularni qayta ishlab va umumlashtirib, guruhlashdan so’ng, arxivga 
topshirilguncha xarakatidir. 
Buxgalteriyaga kelib tushgan hujjatlar majburiy tekshiruvdan o’tishi kerak. Hujjatni 
tekshirishda qo’yidagilarni e’tiborga olish kerak bo’ladi: 
Shakl nuktai nazaridan (hujjat to’g’ri to’ldirilganligi, hamma rekvizitlar mavjudligi, 
to’liqligi). 
Mazmun tuktai nazaridan (hujjatlashtirilayotgan jarayon qonuniyligi, iqtisodiy 
mazmunga ega ekanligi alohida ko’rsatkichlar mantiqiy bog’liqligi, arifmetik xatolar 
yo’qligi). 
Iktisodiy mantiqsiz, qonunga xilof hujjat jarayonlari aks ettirilgan hujjatlar 
rasmiylashtirishga va jarayonni bajarilishiga qabul qilinmaydi. Bunday hujjatlar tegishli qaror 
qabul qilish uchun korxona boshqarma buxgalteriyalariga topshirilishi shart. 
Kayta ishlangan hujjatlarga albatta tegishli belgi qo’yilishi lozim. Bu bilan hujjatni 
yana qayta ishlash oldi olinadi. Agar hujjat qo’lda qayta ishlansa, hisob registriga yozilgan 
muddati, agar qayta ishlash hisoblash qurilmasi orqali amalga oshirilsa, ularni qayta ishlashga 
javobgar nazoratchi shtamp orqali belgi qo’yadi. 
Kassa jarayonlariga asos bo’luvchi kassa kirim va chiqim orderlariga, to’lov 
vedomotslariga jarayon amalga oshirilgan zahoti qo’lda e shtampda «olindi» yoki «to’landi» 
degan so’zlar muddatni (kun, oy, yil) ko’rsatilib aks ettirilish shart. 
Buxgalteriya hisobida hujjatlar xarakati, ya’ni tashkil etish yoki boshqa korxonalar, 
tashkilotlar, muassasalardan hisobga, qayta ishlashga, arxivga uzatish uchun olinishi ro’yxat 
bilan tartibga solinadi. 
Hujjat aylanishi ro’yxatini tuzish ishlarini bosh buxgalter tashkil etadi va hujjat 
aylanishi ro’yxati korxona rahbari tomonidan tasdiqlanadi. 
Ro’yxatni tuzishdan maqsad, hisob ishlarini osonlashtirish, hujjat aylanishini oqilona 
tashkil etishdan iborat. hujjat aylanishi ro’yxati sxema ko’rinishida rasmiylashtirilishi 
mumkin. Yoki jadval ko’rinishida bo’lib, qo’yidagi rekvizitlarga ega bo’ladi: hujjat nomi, 
hujjatni tuzish (nusxa soni, rasmiylashtiruvchi ma’sul, bajarilishga ma’sul, bajarilish muddati) 
hujjatni tekshirish (tekshirishga ma’sul, kim keltirishi, keltirish tartibi, keltirish muddati), 
hujjatni qayta ishlash (kim bajarishi, qayta ishlash muddati) arxivga berish (kim beradi, berish 
muddati), hamda ro’yxatni tasdiqlash buyrig’i tartib raqami va muddati, korxona muhri, 
korxona bosh buxgalteri va rahbari imzosi . 
Korxona xodimlari hujjat aylanishi ro’yxatiga asosan, ular faoliyatiga taalluqli 
hujjatlarni tuzadi va takdim etadi. hujjatni o’z vaqtida to’g’ri to’ldirilishi, belgilangan, 
muddatda takdim etilishi , ulardagi ma’lumotlar ishonchliligiga javobgarlik shu hujjatni 
tuzgan va imzo chekkan shaxsga yuklatiladi. 
Korxona bo’yicha hujjat aylanishi ro’yxati bo’yicha ishlar o’z vaqtida bajarilishini 
bosh buxgalter nazorat etib boradi. 

---

50 
Dastlabki hujjatlar, hisob vedomostlari, buxgalteriya hisobotlari va balanslari arxivga 
topshirilishi majburiydir. 
Hujjatlar arxivga topshirilgunga kadar buxgalteriyada maxsus binoda yoki korxona 
rahbari tayinlagan moddiy javobgar shaxs ma’sulligida bekitiladigan shkaflarda saqlanadi.
Qat’iy hisobdagi blankalar esa , ular saqlanishini ta’minlaydigan seyflarda, metall 
shkaflarda, maxsus binolarda saklanadi. Aniq bir, hisob vedomostiga taalluqli, joriy oyda 
qayta ishlangan dastlabki hujjatlar xronologik tartibda yig’ilib arxivga ma’lumotnoma bilan 
uzatiladi. 
Kassa orderlari, hisobdorlik hisobotlari, bank ko’chirmalari ular ilovalari bilan birga 
xronologik tartibda yig’iladi va taxtlanadi. Ba’zi bir hujjatlar taxtlanmasligi mumkin, ammo 
ular yo’qotilishi yoki suyiste’mollikni oldini olish maqsadida tikib qo’yiladi. 
Korxona arxivida dastlabki hujjatlar, hisob registrlarini, hisobotlarni saqlash tartibi 
O’zbekiston Respublikasi arxivi bosh boshqarmasini materiallarini saklash ko’rsatmasiga 
kura, o’rnatiladi. 
Hujjatlarni buxgalteriyadan va arxivdan boshqa tarmoq xoimlariga berilishi korxona 
bosh buxgaletriya ruxsati bilan amalga oshiriladi. 
Korxonadan hujjatlarni faqat aniqlash dastlabki tergov, prokuratura va sud 
tashkilotlari tomonidan amaldagi qonunchilikga javob bergan xollardagi qarorlariga asosan 
olinishi mumkin. hujjat olinishi bayonnoma bilan rasmiylashtirilib, uni bir nusxasi korxona 
tegishli ma’sul xodimiga imzo bilan beriladi. hujjat olgan tashkilot ruxsati va vakili 
ishtirokida, tegishli ma’sul xodim olingan hujjatdan nusxa olishi mumkin va unda asosni 
ko’rsatilishi va olingan muddati ko’rsatilishi kerak.